Naiwnie pytam, co to znaczy „bez przerwy”. – To znaczy, że kaszle cały czas, nie śpi w nocy, potrafi tak kaszleć, że zaczyna wymiotować – cierpliwie tłumaczy mi mama chłopca. Przestaje, gdy zadziałają leki. Dlatego jego rodzice nie rozstają się z baterią leków i nebulizatorem. – Jesteśmy na wakacjach w Chorwacji, w restauracji ktoś zapala papierosa i syn zaczyna kaszleć. Na zewnątrz 30 stopni, a on kaszle przez trzy dni, jakby miał zapalenie płuc – opowiada Karwińska-­Balaryn. Najlepszym, a często jedynym skutecznym działaniem, żeby mu pomóc, jest wywieźć go tam, gdzie nie ma bodźców podrażniających, jak pyły zawieszone czy dym. W zaleceniach wypisanych przez jego pulmonolożkę figuruje, że Ignacy nie powinien być narażony na dym papierosowy i zanieczyszczone powietrze. Aby spełnić ten drugi warunek, musiałby wyjechać z Polski.

W naszym kraju według danych Naro­do­wego Funduszu Zdrowia (NFZ) w 2023 roku leczonych na astmę było ponad 2 miliony osób, ale chorych mogą być nawet 4 miliony. Cierpi na nią od 5 do 10 procent dzieci. Jeśli zgodnie ze spisem powszechnym mamy około 7 milionów nieletnich w Polsce, mówimy o dużej grupie chorych. Jej typowe objawy to świszczący oddech, suchy kaszel, duszności i ucisk w klatce piersiowej. Wyniki badania opublikowane w 2024 roku w czasopiśmie naukowym „Chest” wskazują, że 9 na 10 osób, które chorowały na astmę wczesnodziecięcą (a więc taką, która rozwinęła się do piątego roku życia), w wieku dorosłym nadal cierpi na tę chorobę. Czynnikiem wpływającym na rozwinięcie astmy wczesnodziecięcej, oprócz infekcji dróg oddechowych i alergii, jest zanieczyszczone powietrze.

Według danych satelitarnych oraz pochodzących z ponad 1400 stacji monitorujących poziom zanieczyszczenia powietrza, zebranych przez magazyn „The Guardian” i opublikowanych we wrześniu 2023 roku, niemal cała Europa – 98 procent jej populacji – oddycha zanieczyszczonym powietrzem, które odpowiada za ponad 400 tysięcy śmierci na kontynencie rocznie (z tej liczby na Polskę przypada co ósmy zgon). Na mapie pokazanej przez „Guardiana” zaznaczono kolorami – od jasnożółtego po czarny – stopnień zanieczyszczenia powietrza w różnych krajach. I tak Islandia i kraje skandynawskie, a także północ Wysp Brytyjskich są jasnożółte, ale już Portugalia i część Hiszpanii – pomarańczowe, wpadające w czerwień. Niemcy, Łotwa, Litwa, Francja – niepokojąco czerwone, Belgia zbliża się do ponurej purpury, a im dalej na wschód i południe, tym robi się coraz bardziej fioletowo. Polska jest czarna. Podobnie północne Włochy i duża część Bałkanów.

Dane te potwierdza Europejska Agencja Środowiska (European Environment Agen­cy, EEA), która przyznaje, że choć z roku na rok poprawia się ogólna jakość powietrza, to proces ten nie przebiega równomiernie i daleko mu do zaleceń przyjętych przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization, WHO) w 2021 roku. Na mapie agencji przedstawiającej liczbę przedwczesnych zgonów powiązanych z długotrwałą ekspozycją na zanieczyszczone powietrze w przeliczeniu na 100 tysięcy mieszkańców Polska plasuje się w niechlubnej czołówce: wyprzedzają nas tylko Macedonia Północna, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Albania oraz Bułgaria.

W rankingu miast w Polsce z powietrzem najbardziej zanieczyszczonym pyłem zawieszonym w 2023 roku znalazły się Pleszew, Radomsko, Zduńska Wola, Nowa Ruda i Sucha Beskidzka. Dodatkowo dwa ostatnie, razem z Nowym Targiem, wybiły się także w rankingu miast z największą liczbą dni smogowych, a z Myszkowem i Żywcem – w klasyfikacji miast z najwyższym średniorocznym stężeniem rakotwórczego benzo(a)pirenu, jednego z najbardziej toksycznych składników pyłu zawieszonego. W ciągu ostatniej dekady jakość powietrza w tych miejscowościach się poprawiła, stężenie rakotwórczych substancji spadło nawet kilkukrotnie. Ale statystyki wciąż barwią Polskę na czarno i fioletowo.

Torunia nie ma na żadnej ze wspomnianych list, ale w trakcie sezonu grzewczego powietrze daje o sobie znać. Przez pierwsze lata życia Ignacego rodzina mieszkała w dziesięciopiętrowym bloku w tym mieście. – Ignacy jest naszym drugim synem. Ciążę z pierwszym bardzo dobrze wspominam, za to ciąża z Ignacym była dużo trudniejsza, a zachorował już w pierwszym miesiącu życia, choć mieliśmy lato – mówi Karwińska-Balaryn. – Przez pierwsze pół roku miał katar na przemian z kaszlem, w tym czasie przeszedł też co najmniej cztery zapalenia oskrzeli.

Po czwartym rodzice otrzymali skierowanie do pulmonologa i na diagnostykę. Wyszła astma. Od tamtej pory Ignacy na stałe przyjmuje leki. Przez pierwsze trzy lata swojego życia w sezonie grzewczym Ignacy był cały czas chory, choć oczyszczacz powietrza chodził non stop. – Syn chorował co drugi tydzień, potem na dwa-trzy dni był spokój i kaszel wracał – wspomina Karwińska-Balaryn. – Proszę sobie wyobrazić, że wychodzimy z domu ze zdrowym dzieckiem, przechodzimy przez Bydgoskie Przedmieście w Toruniu, które ma piękne zabytkowe wille, ale też stare kamienice, gdzie do dziś pali się wszystkim, i docieramy do żłobka z chorym, rozkaszlanym synem. Czasem zwykłe wyjście do sklepu kończyło się zaostrzeniem choroby – opowiada.

Wtedy wydarzyło się kilka rzeczy, które doprowadziły matkę Ignacego do złożenia pozwu przeciwko Skarbowi Państwa.