Jestem świeżo po lekturze książki Obcy we własnym kraju. Gniew i żal amerykańskiej prawicy amerykańskiej socjolożki Arlie Russel Hochschild (przeł. Hanna Pustuła-Lewicka). Autorka opisuje pięcioletnie kontakty z mieszkańcami najbardziej prawicowego stanu USA. Próbowała zrozumieć, dlaczego tak wiele osób w Luizjanie sprzeciwiało się pomocy federalnej, choć ich region był jej największym odbiorcą, dlaczego nie znosili ekologów, gdy ich okolice były tak skażone, i dlaczego głosowali na republikanów, choć korzystali z opieki zdrowotnej w ramach Obamacare.

Przeczytaj też: Dlaczego głosujemy wbrew swoim interesom?

Jako socjolożkę interesowały ją przede wszystkim emocje kryjące się za poglądami politycznymi. Ja nie mam narzędzi socjologicznych, ale i mnie jako reportera zainteresowało takie podejście, a „głęboka opowieść”, czyli metaforyczna reprezentacja doświadczeń wyborców Konfederacji, wydawała mi się intrygująca.

Niektórzy kategorycznie oświadczyli, że nigdy by z takimi ludźmi nie rozmawiali, a przedstawicielka stowarzyszenia, które uważałem za ostoję tolerancji, napisała, że nie uczestniczy ono w spotkaniach ze „skrajną prawicą”, nie dyskutuje z nią i w zamian zaproponowała zapoznanie się z raportem pełnym „przykładów nienawistnych wystąpień przedstawicieli Konfederacji”.

Ale im więcej słyszałem takich przestróg, tym bardziej mnie to frapowało. I tym więcej racji przyznawałem słowom Hochschild: „polaryzacja społeczeństwa i coraz bardziej widoczny fakt, że się po prostu nawzajem nie znamy, sprawiają, że zbyt często poprzestajemy na niechęci i pogardzie”.

Zbyszek miał wtedy piętnaście lat i zapamiętał akcję „Zabierz babci dowód”. Rodzice nie byli emerytami, mieli wyższe wykształcenie i dobry fach w rękach, niełatwo było ich obśmiać. W dodatku ojciec na nikogo się nie obrażał, a o polityce dyskutował spokojnie, używając wyważonych argumentów.

W 2007 roku umarł ojciec Zbyszka, a on zanurzył się w lekturze Miltona Friedmana, Friedricha von Hayeka i stał się gospodarczym liberałem. Zaczął kibicować Kongresowi Nowej Prawicy (KNP). Bo choć Janusz Korwin-Mikke wkurzał czasem zbyt ciętym językiem, to miał wyraziste poglądy. I był prawicowy. Kiedy w 2014 roku polityk kandydował do Parlamentu Europejskiego, Zbyszek denerwował się przed telewizorem, przez telefon debatował z przyjacielem, aż w końcu otworzył schłodzonego szampana.

– Byłem tak zwanym kucem [tak określa się bezkrytycznych sympatyków nurtu korwinowskiego – przyp. M. W.] i gdy Korwina usunęli z KNP, poszedłem za królem – wspomina. Bez zastanowienia zgłosił się do zbierania podpisów dla partii KORWiN przed kolejnymi wyborami. Rodzina nie miała wyboru (korwinizmem zaraził młodszego brata i mamę), sąsiedzi podpisywali, o nic nie pytając, i tylko w kancelarii, w której pracował, niektórzy się krzywili.

Dziś czuje, że jest w mniejszości, ale uparcie broni swego. Nie akceptuje tego, że można zabrać Iksińskiemu, żeby dać Kowalskiemu, przez co rozumie aparat państwowy i jego system redystrybucji: zabezpieczenia socjalne, pięćset plus, dofinansowane kredyty. Ubolewa nad tym, że państwo przestaje być strażnikiem porządku publicznego, zaczyna za to ingerować w gospodarkę.

– Sprawiedliwość to sprawiedliwość. Jeśli dodajemy „społeczna”, traci swoje podstawowe znaczenie. Coś jak „demokratyczna republika ludowa”. Konglomerat sprzecznych pojęć – uważa. Żałuje, że większość Polaków myśli inaczej.

Musimy zrobić przerwę, bo do Zbyszka przychodzi klientka. Standardowa sprawa rozwodowa.

Przeczytaj też: Mity o nierównościach

Idę na obiad, w Rumi leje, a kiedy przemoczony wracam do kancelarii, Zbyszek opowiada, że fali rozwodów spodziewano się w pandemii, ale prawdziwy wysyp widzi dopiero teraz. Nie wyobraża sobie, by instytucja rozwodu została usunięta z kodeksu rodzinnego.

– To by raczej wpłynęło na więcej zabójstw w społeczeństwie. Wychodzę z założenia, że związek jest po to, żeby służyć ludziom i rozwód jest również dla nich. W prawie cywilnym normy katolickie nie powinny mieć nic do rzeczy. Przy czym uważam, że małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny – zaznacza.

Kiedy przypominam, że Sławomir Men­tzen jest za wprowadzeniem tak zwanych nierozerwalnych małżeństw, Zbyszek tłumaczy, że sprawy ideowe są w tej chwili dla Polski najmniej istotne, ale współlider Konfederacji – zdając sobie sprawę ze znacznej części konserwatywnego i tradycjonalistycznego elektoratu – nie chce zostawiać monopolu w tym zakresie Krzysztofowi Bosakowi i Grzegorzowi Braunowi.

Newsletter

Aktualności „Pisma”

Raz w miesiącu poinformujemy Cię o najważniejszych materiałach z numeru, nowych podcastach.

Zapisz się

Cieszy się, że Mentzen zastąpił Korwina w roli lidera partii, bo choć ceni tego ostatniego, to uważa, że jego poglądy i wypowiedzi należało w końcu schować w szafie: że „za Hitlera były niższe podatki” (fakt, pod warunkiem że podany we właściwym kontekście), że „Rosja ma rację” (niedopuszczalna i skrajna głupota), że „niepełnosprawni to debile, którym nie warto poświęcać uwagi”. To ostatnie Zbyszek odebrał osobiście. Jeszcze w czasie studiów w 2010 roku zdiagnozowano u niego stwardnienie rozsiane. Daje radę, przyjmuje nowoczesne leki, stara się nie przejmować chorobą.

Tamtego dnia rozmawiamy długo i na różne tematy. – Poznam cię z mamą. I z młodszym bratem, jak wróci z morza, bo na statku jest stewardem. No i z dziewczyną – zapowiada. Razem są od ośmiu lat. Mariola, która tego lata skończyła trzydzieści jeden lat, jest kierowniczką sklepu odzieżowego w galerii handlowej. I jak „typowa kobieta”, zdaniem Zbyszka, nie jest zbytnio zainteresowana polityką.

– Ale nie mamy takiego modelu związku jak Korwin, w którym mężczyzna o wszystkim decyduje. Nie jestem despotą – zaznacza. – Dopuszczam ją do wielu decyzji, rozmawiam z nią, radzę się jej, choć ona jest świadoma, że w pewnych obszarach jako mężczyzna jestem lepszy, sprawniejszy, i to akceptuje.

– Dopuszczasz ją?

– Kiedyś byłem zwolennikiem nurtu tradycjonalistycznego: mężczyzna zarabia, a kobieta troszczy się o dom. Ale my nie mamy takiego modelu. Życie zweryfikowało moje ambicje co do prognozowanych zarobków. Poza tym teraz uważam, że to dobrze, gdy kobieta też pracuje.

Żegnamy się przed wejściem do bloku. Kulki gradu obijają mi twarz, wiatr zwiewa z głowy czapkę.

Na początku marca, gdy po raz trzeci odwiedzam Zbyszka w Rumi, w końcu poznaję jego dziewczynę.

Zbyszek wychodzi mi naprzeciw, ale zagaduje się przy ławce z dawnym kolegą, który – jak się dowiem później – niedawno wyszedł z więzienia, i nie zauważa, jak przechodzę. Drzwi do mieszkania otwiera mi Mariola. Sympatyczna brunetka z rozpuszczonymi włosami zaprasza do zastawionego oliwkami, faszerowanymi papryczkami, serami i chipsami stołu. Na Pomorze przyjechała na studia z Mazur, tu się poznali.

Dopytuję Mariolę o „dopuszczanie do decyzji” i przewagę mężczyzn w pewnych względach, o których podczas pierwszego spotkania opowiadał mi Zbyszek.

– To naturalne – mówi. – Też go dopuszczam do zajmowania się domem, gotowania, sprzątania, bo wcześniej tego nie robił. Zbyszek pyta mnie o zdanie na tematy związane z jego zawodem, z naszymi inwestycjami, które są jego działką i w których jest lepszy. Potrafi sprawnie i trafnie podjąć decyzję, z czym ja niekiedy mam problem.

Już po pierwszym spotkaniu Zbyszek obiecuje przedstawić mnie innym konfederatom, być może znajdzie się wśród nich chętny do rozmowy. Zapewni ich, że żaden ze mnie lewak.

Nad marchewkami w McDonaldzie od historii rodzinnej płynnie przechodzimy do – jak mi tłumaczy Marcin – pogarszającego się statusu społecznego mężczyzn i ich niedowartościowania w związkach.

Gdy pytam Marcina o przykłady, opowiada o nierównym czasie pracy i momencie przechodzenia na emeryturę obu płci. O tym, że dzisiejsze kobiety chciałyby być męskie i oczekują od mężczyzn, by nabierali cech damskich. O mężczyznach bitych przez żony, nieprzyznających się jednak do tego w obawie przed wyśmianiem.

Przeczytaj też: Świat po męskości? Etapy żałoby i możliwe scenariusze

– Zostało już może tylko 10 procent mężczyzn w dawnym stylu, samodzielnie utrzymujących rodzinę. Ludzi sukcesu, zarabiających więcej niż podwójna średnia krajowa [czyli około 15 000 zł brutto – przyp. M.W.], którzy jednocześnie mają dużo dzieci – podsumowuje.

– Nie zamierzasz się żenić? – pytam podczas tego pierwszego spotkania.

– Moja kobieta też ma prawicowe poglądy, zależy nam na związku, ale doszliśmy do przekonania, że do prawdziwego partnerstwa instytucja małżeńska nie jest potrzebna – odpowiada. Monika jest elektroradiolożką, pochodzi z Torunia, pracuje w szpitalu w Gdyni, mieszkają razem.

Po pierwsze: dom, pieniądze, bezpieczeństwo. Marcin wciąż szuka sposobu, jak to zrobić. Rzucił transport morski na Politechnice Gdańskiej, a potem inżynierię pojazdów elektrycznych i hybrydowych w Warszawie, także dlatego, że źle się czuł w dużych ośrodkach. Wielkomiejski rwetes go otumaniał. W cichej i mniejszej przestrzeni odzyskuje wigor. Został kucharzem, zdobył certyfikat sushi mastera, pracuje w azjatyckiej restauracji w Redzie, osiadł w Rumi.

Mieszkanie, w którym odwiedzam go 10 marca, urządził nowocześnie, w czer­niach i szarościach. Na lodówce bilety na koncert muzyki filmowej, na ścianie portrety małp w trzech różnych pozach: w okularach, w słuchawkach, w chuście. Na parapecie wylegują się dwa koty. Na biurku w sypialni, w dziewięciu słoikach, egzotyczne pająki. Marcin zaczął je hodować, by przełamać arachnofobię. W tle sączy się amerykański hip-hop. Słucha też muzyki klasycznej i R’n’B. Z Polaków – Porkinsona albo Gibbsa. Ostatnio wpadł w zachwyt nad starszym polskim rapem. Szczególnie lubi Łonę i Webbera. Kiedyś słuchał muzyki, dziś skupia się na tekstach, a ten do Rozmowy z Bogiem Łony uważa za wybitny.

Słyszę:

„Święty Piotr wybrał losowo Twój
numer
Ja tu nic nie widzę z góry, bo mi zasłaniają chmury.
Widoczność licha, więc przestań pieprzyć,
mów, co słychać.
Ach kicha każdy bezimienny,
Wszędzie jak nie wojna, to przynajmniej
stan wojenny
Władza to banda cwaniaków z największym na czele
A Biblia dawno już przestała być bestsellerem”.

Poranną kawę Marcin sypie do sporych kubków i zalewa wrzątkiem.

– Zaręczyliśmy się – wypala, gdy pytam, co słychać, a ja się dziwię, bo ostatnio przecież twierdził, że do ślubu nie przywiązują wagi i będą żyć bez niego.

Marcin zainteresował się sceną polityczną dopiero, gdy na własną rękę zaczął uczyć się ekonomii i geopolityki. Po raz pierwszy zagłosował w ostatnich wyborach prezydenckich, na Krzysztofa Bosaka, choć o Ruchu Narodowym wie niewiele.

– Wydaje mi się, że oni są troszkę za bardzo zafiksowani na punkcie historii. Tak samo nie rozumiem tych rozrób pod Empikiem w czasie Marszu Niepodległości. Ludzie powinni się integrować, a nie dzielić. W ogóle nie lubię, jak mi ktoś zbyt nachalnie narzuca swój pogląd, nieważne, czy to narodowcy, czy środowiska LGBT.

Dlatego Marcin popiera ekonomicznych liberałów i tych, którzy jego zdaniem nie będą mówili, jak ma żyć. Uważa, że większość aspektów życia społeczeństwa powinien regulować wolny rynek.

– Chodzi o stosunek do ekonomii, żeby wreszcie podnieść gospodarczo Polskę, bo przecież się stacza, a nie o jakieś kwestie moralne, bo one są mi dość obojętne – podkreśla. Mówi o świadczeniach socjalnych, które prowadzą do rozleniwienia społeczeństwa, bo państwo zabiera ambitnym, a daje leniwym. Jest ateistą, choć nie ma nic przeciwko katolicyzmowi. – Aborcji jestem przeciwny, poza przypadkami gwałtu czy zagrożenia życia. Moja kobieta uważa podobnie.

– Wszystko – dodaje – próbuje się teraz ocenzurować. Spójrzmy na filmy. Wycina się żarty związane z rasą, żarty z kobiet, Żydów, Murzynów, a przecież niektóre są śmieszne. A ja nie mam nic przeciwko nim, tak samo jak przeciw słowu „Murzyn”.

Przypomina mi się wtedy rozmowa ze Zbigniewem Zalewskim i jego partnerką Mariolą.

– To może niech skarzą też internet na karę więzienia?! On też jest źródłem informacji o aborcji – drwił Zbyszek. – Godek jest totalnym odklejeńcem. Wstyd, że była związana z Konfederacją. Należałoby sprawdzić, kto poparł jej projekt ustawy w głosowaniu. Jeśli tam był ktoś z Konfederacji, to będzie oznaczało, że pewnych idiotów trzeba zostawić za burtą.

Kiedy Kamila nie posłuchała babci w sprawie aborcji, ta naciskała na ślub, ale wnuczka po raz kolejny się nie zgodziła. Mimo to utrzymywała z babcią świetny kontakt. Z pierwszym partnerem, ojcem dwojga najstarszych, rozstała się po kilku latach. Dzisiaj opowiada, że nie wylewał za kołnierz, w dodatku był zaborczy, zazdrosny i robił jej awantury. Kamila pokazuje mi bliznę, pamiątkę po tym, gdy w szale ugryzł ją w nos. Syn go już nie pamięta, córka nie chce znać.

Sześć lat później Kamila zaczęła naukę w zaocznym liceum. Ale matury nie zdała, bo pojawiły się kolejne dzieci. Chciałaby iść do szkoły policealnej, ale jeśli podpisze umowę na praktyki, straci świadczenie pielęgnacyjne na syna. Liczy, że dzięki nowej ustawie o dorabianiu do zasiłku pielęgnacyjnego od przyszłego roku to się zmieni.

Ojca młodszych dzieci poznała na czacie. W 2012 roku wzięli ślub cywilny. Siedem lat później – rozwód. Dopiero latem tego roku sąd przyznał jej wyższe alimenty, o które od dłuższego czasu zabiegała. Były mąż nie ma chęci zobaczyć dzieci. Po rozwodzie cztery razy przyjeżdżał po swoje rzeczy. Więcej się nie pokazał.

Kiedy kilka miesięcy później opowiadam o Kamili Zbyszkowi Zalewskiemu, który zniósłby pomoc socjalną, a nawet zlikwidował Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ten mówi:

– Oczywiście, osoby niepełnosprawne i starsze wymagają opieki. Tylko przy obecnym systemie mają jej za mało. Jestem za tym, żeby osoby naprawdę potrzebujące otrzymały podstawową pomoc od państwa, aby nikt nie umierał na ulicach. I nie trzeba do tego ZUS-u. Problem w tym, że zasłaniając się skrajnymi przykładami, doprowadzamy do powstania systemu, z którego mogą czerpać nieroby. Myślę, że zdjęcie monopolu państwa, który pod przymusem zabiera ludziom pieniądze, pozwoli na zmniejszenie składek prywatnych.

Kiedy pytam o państwowe dofinansowanie leków na jego chorobę, odpowiada:

– Kiedyś kosztowały 8 tysięcy złotych miesięcznie, przez pół roku trzeba było płacić, potem przyszła refundacja. Dlaczego są takie drogie? Przypuszczam, że decydują o tym koncerny farmaceutyczne, które z pewnością mają świadomość tego, że system państwowy zawsze zapewni im źródło zarobku.

– Czy gdyby nie refundacja, byłoby cię stać na tę terapię?

– W tym momencie tak. Jeśli nie mnie, to rodzina by mi pomogła. Poza tym, jak wspomniałem, leki byłyby wtedy tańsze.

Do września Kamili należało się pięćset plus również za Dominikę, najstarszą córkę, która niedawno wyprowadziła się z domu i zamieszkała z chłopakiem u babci.– A najgorsze to jego nazwisko – zawstydza się Kamila. Uśmiecha się nerwowo i syczy: – Tussssk. On się zapiera, że nie jest krewnym Donalda. A bo to się przyzna?! A nawet jeśli krewnym nie jest, to od samego nazwiska mi się go odechciewa – opowiada, gdy maszerujemy przez galerię handlową w poszukiwaniu spokojnego miejsca do rozmowy.

W końcu rozsiadamy się w jej ulubionym barze niedaleko dworca, bierzemy po grzybowej i morszczuku z ziemniakami i surówką. Proponuję piwo, ale ona, choć kolekcjonuje rzadkie kapsle od butelek, niechętnie sięga po alkohol.

Zawsze uwielbiała książki, do czego przyzna mi się podczas jednego z kolejnych spotkań. Ma ich w niewielkim mieszkaniu już dwieście. A z ciekawych rzeczy do czytania znajoma podarowała jej ostatnio plik egzemplarzy „Pisma”.

– Ale jaja, to właśnie tutaj ukaże się ten reportaż?

Uwielbia Marcela Mossa. Czyta wszystko, w tym grecką mitologię. Ostatnio kupiła serię o Hitlerze, Ewie Braun i innych jego kobietach. Za cztery książki dała 50 złotych. Dobrze, że trafiają się takie okazje, bo na kupowanie tylu książek w normalnych cenach by jej nie starczało. Poza tym z Marcinem, swoim chłopakiem, ogląda w telewizji dokumenty o Hitlerze. Dużo ostatnio tego: Hitler to, Hitler tamto, a nawet Hitler i narkotyki. Podobno go nieźle nimi szprycowali. Tablicę Mendelejewa w sobie nosił. Lubi też filmy i seriale: Grę o tron, Władcę pierścieni, Dzień świra.

Polityka jej nie interesowała. W wyborach parlamentarnych nie głosowała. W samorządowych głos oddała na znajomego, który wciąż jest radnym, ale Kamila nie wie, kogo reprezentuje. W prezydenckich – od niechcenia: najpierw na Bronisława Komorowskiego, potem na Andrzeja Dudę (czego dziś najbardziej się wstydzi, ale wtedy wydawał się mniejszym złem), w ostatnich na Rafała Trzaskowskiego (byleby nie głosować na Dudę, bo kompromituje Polskę na arenie międzynarodowej i dodatkowo bardziej dba o interesy obcych niż o dobro własnego kraju; nazywa go „marionetką Kaczora”).

Stosunek Kamili do polityki zmienił się dopiero w ubiegłym roku. Ruch Narodowy „wyskoczył” jej w internecie. Nie wiedziała, że istnieje. Poszła na zebranie, zapisała się, zamierza aktywnie działać.

Dostajemy zamówione ryby.

– No bo ogólnie na nas, narodowców, mówią, że jesteśmy faszyści – stwierdza od niechcenia po chwili.

Takie skojarzenia – poza zajściami na marszach niepodległości – wywoływały między innymi „piątka Mentzena” ogłoszona w 2019 roku w Krakowie podczas kampanii do europarlamentu („Nie chcemy: Żydów, homoseksualistów, aborcji, podatków, Unii Europejskiej”) czy sporządzony rok później przy okazji kampanii prezydenckiej dokument Nowy porządek – tezy konstytucyjne. Identyczne hasło o nowym porządku przyjmowało w przeszłości wiele organizacji skrajnej prawicy.

Przeczytaj też: Giorgia Meloni – włoska prawica nie oddaje pola

I mimo znacznego utemperowania języka kandydata Konfederacji Krzysztofa Bosaka fragmenty treści dokumentu wciąż wydawać się mogły skrajnie prawicowe. Czytaliśmy w nim bowiem, że „naród powinien być podmiotem władzy”, „państwo powinno tworzyć warunki dla zachowania tożsamości narodowej”, a „realizacja dobra narodu musi zawsze stać w centrum zadań państwa polskiego”. Mowa w nim też o „politycznej jedności narodu ponad granicami państw” oraz samoorganizacji Polonii i kresowych Polaków.

Kamila dziwi się jednak, że gdy na Tik­Toku przyznaje się, że należy do tej partii, obcy natychmiast piszą, że jej współczują, i rzucają sporo niecenzuralnych epitetów.

– I jak się z tym czujesz?

– Wszystko mi jedno, niech tak sobie gadają. Najlepiej według nich iść za większością i nie mieć swojego zdania.

Zrozumienie znajduje w środowisku narodowców. W wakacje wygrała facebookowy konkurs Młodzieży Wszechpolskiej „Kocham Polskę”. Napisała:

„Polskę kocham za to, że jest to mój ukochany kraj. Ma bardzo piękne miejsca do zwiedzania oraz bardzo bogatą kulturę i historię. Tu się urodziłam i wychowałam. Tutaj urodziły się moje dzieci. Nasze barwy są jednymi z najpiękniejszych. Biało-czerwone barwy ojczyste. Jesteśmy narodem, który w obliczu zagrożenia potrafi się zjednoczyć, i to jest piękne. Jestem dumna z tego, że jestem Polką. Kocham swój kraj. Chwała Wielkiej Polsce”.

Liczby to potwierdzają: w ostatnim roku rządów Platformy Obywatelskiej państwo wydało 65 tysięcy zezwoleń na pracę dla cudzoziemców spoza Unii Europejskiej (UE). W 2021 roku, według Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, aż 504 tysiące, spora część dotyczyła osób z Uzbekistanu, Indii, Filipin, Bangladeszu czy Indonezji.

Posłuchaj: Dom zamiast muru. Czy można zatrzymać migracje?

– Na szczęście już nam się udało przekonać ludzi, jak bardzo to niebezpieczne zjawisko – komentuje Rafał. – W krajach arabskich dochodzi do olbrzymiej liczby gwałtów, kobiety traktuje się tam jak śmieci. Moja wiara mówi o równości płci wobec prawa, w islamie jest inaczej. Dlatego muzułmanie powinni zostać u siebie, bo nie przystają do naszych warunków cywilizacyjnych, w których nie ma kulturowego przyzwolenia na przemoc, gorsze traktowanie osób starszych, kobiet czy dzieci albo molestowanie seksualne. Nie chcę takich ludzi u siebie.

Rafał ma dziewczynę, ale nie chce o niej za dużo powiedzieć, ani mi jej przedstawić. Rówieśniczka, studiuje filmoznawstwo. Nie wie, na kogo głosowała w poprzednich wyborach („W sumie teraz pomyślałem, że mogłem ją zapytać”).

– Ale też ma konserwatywne poglądy – twierdzi.

Kończymy naszą długą przedpołudniową rozmowę, bo Rafał idzie na piwo z kumplami.

– Macie ulubioną knajpę?

– Do różnych chodzimy. Nie będę zdradzał naszych miejsc picia alkoholu.

Kazimierz przynosi kawę, naturalną piją tylko z ekspresu. Gabriela wyjmuje z piekarnika ciasto z wiśniami.

Nie mają dzieci. Urodzeni i wychowani w okolicach Bydgoszczy, na wiele lat wyjechali do Zwierzyńca i Biłgoraju na Lubelszczyźnie, kiedy Kazimierzowi zaproponowano stanowisko kierownicze na kolei. Zadomowili się, poznali ludzi, z którymi utrzymują kontakt do dzisiaj.

Ludzie tam byli jakoś lepsi, jedzenie zdrowsze, przyroda mniej zdewastowana. Bażant drogą przejdzie, zwierząt cała masa, nie to, co na Kaszubach. Przeprowadzili się tu w 1985 roku, znów za pracą i wciąż do końca się nie przyzwyczaili. Bo przy tych Kaszubach, jak twierdzą, trzeba być ostrożnym, nigdy nie zaakceptują racji drugiego, a jak trzeba przyznać się do winy, to na innego przerzucają.

U Glinieckich – o czym przekonam się w trakcie kolejnych miesięcy – jest jak u Pana Boga za piecem. Przed jedną z kolejnych wizyt śpię w centrum Gdańska, poranny pociąg do Wrzeszcza jest opóźniony, na oczach odjeżdża mi osobowy do Kartuz. Dzwonię do Kazimierza, przepraszam, a on zauważa, że tak to już jest, kiedy podróżuje się państwowymi (czyli PiS-owskimi) środkami transportu. I znów oferuje, że odbierze mnie ze stacji samochodem. Kiedy zziębnięci wchodzimy do mieszkania, z kuchni dobiegają już zapachy i serdeczne powitanie pani Gabrieli.

– Frysztyk będzie! – ogłasza Kazimierz i dostawia do omletu ze szczypiorkiem smakołyki, które w kuchni wydaje jego żona: szproty, leszcza w occie, biały ser zwykły i z solanki, oscypek, chleb własnego wypieku.

– Twarogi od gosposi, naturalne – zachwala Gabriela. – Ten z solanki, a ten z Zakopanego – wyjaśnia Kazimierz.

– Proszę jeść, u nas wszystko zdrowe – popędza Gabriela. O ekologicznym jedzeniu mogliby mówić bez końca.

– To państwo tak długo czekali na mnie ze śniadaniem?

– My już od paru dni nie jemy, odkąd pan dzwonił, że pan przyjeżdża, w oczekiwaniu – żartuje w swoim stylu Kazimierz.

Czuję, że moja wizyta naprawdę sprawia im radość. Gabriela wybucha śmiechem i prostuje: – My dawno jedliśmy, o świcie byliśmy już na spacerze.

Ponieważ odwiedzam Glinieckich 8 marca, wręczam Gabrieli bombonierkę.

– Żona nie obchodzi Dnia Kobiet! – wstrzymuje mnie Kazimierz, ale pozwala w końcu wręczyć czekoladki. – My tego święta nie uznajemy. A jeśli już, to ja go obchodziłem, za komuny. I to był dzień wolny dla mężczyzn. Do domu wracało się późno, z połamanym goździkiem.

Kazimierz podsuwa mi talerz z serami, nie musi namawiać, ten z solanki jest rewelacyjny.

– Pytali na pogrzebie, na co zmarł – kontynuuje. – No to wszystkim wytłumaczyłem, że dał się naszprycować, to zmarł. Bo oni też naszprycowani.

– Ostatnie dwa lata to było upokorzenie – wspomina Gabriela. – Idę do dermatologa. Lekarka mi mówi, że mam założyć maskę, a ja, że nie założę. I wie pan, że ona stanęła w drzwiach i mnie nie wpuściła. Mówię jej: „Co wy z nami wyprawiacie?!”.

– No to przestaliśmy korzystać z tych dilerów medycznych, co też ich nazywam lekarzami ostatniego kontaktu.

– No i jak przeżyliście pandemię? – pytam.

– No widzi pan, normalnie – uśmiecha się Gabriela i tłumaczy: – Wysokoenergetycznie jemy. Nie żywimy się przetworzonym, kupujemy wszystko po wsiach i sami to sobie sprawiamy. Chleb w tej chwili się piecze. Dostanie pan do domu.

Pytam, jaki ich zdaniem byłby idealny scenariusz dla Polski po 1989 roku, a Kazimierz tłumaczy:

– Przewrót wojskowy, co najmniej dziesięć lat dyktatury, likwidacja ZUS-u i wszelkiej państwowej ingerencji oraz układów, a przede wszystkim całkowite odsunięcie ludzi tamtego reżimu od władzy. Potem nowy porządek, w którym najważniejsza jest własność prywatna, a udział państwa w życiu społeczeństwa taaaki maleńki – Kazimierz zbliża do siebie palec wskazujący i kciuk.

Jest gdzieś na świecie taki wzorzec?

– Próbował Augusto Pinochet, ale nachalna lewica i jemu to udaremniła.

Cztery miesiące po pierwszym spotkaniu suniemy gładkim asfaltem pomiędzy falującymi pagórkami zieleni, które na przemian przeplatają żółte dywany kwitnącego rzepaku i błękitne tafle jezior. Gabriela i Kazimierz Glinieccy rozpływają się w zachwytach nad kaszubskim pejzażem, a on co chwilę pokazuje jej zmiany, jakie zaszły tu od ich ostatniej wizyty, czule zwracając się do niej „Gabi”.

Kazimierz rozgląda się po krajobrazie i udając powagę, drwi:

– Nie ma już chyba u nas kopalń, co? Niepotrzebne. Przecież nasz kraj jest tak specyficznie położony, że mamy codziennie silne wiatry, że nic, tylko wiatraki stawiać. W dodatku cały rok ostro świeci u nas słońce. I ta fotowoltaika dlatego właśnie. Tak więc pod tym względem jesteśmy ewenementem. A już się zaczęły przepięcia, napięcie skacze z 220 na 260 woltów i dochodzi do zniszczeń sprzętów. To dopiero początek. Zaczną się palić nieruchomości, ludzie będą tracić domy.

Choć ekologiczne źródła energii wydają im się podejrzane, to dobro przyrody leży im na sercu. Od jesieni do wiosny kupują co miesiąc 20 kilogramów owsa, dzień w dzień wstają o świcie, biorą prawie pół kilo owsa i idą nad jezioro karmić kaczki. Oglądam film w telefonie komórkowym: w wodzie odbija się wschodzące słońce, kaczek są dziesiątki.

Rozmawiamy o prezydencie Gdańska Pawle Adamowiczu, po zamordowaniu którego Kamila wyraziła współczucie w mediach społecznościowych. – Bo on coś robił przynajmniej, nie to, co ta franca teraz [Aleksandra Dulkiewicz, obecna prezydentka Gdańska – przyp. red.], co pieniądze znajduje na LGBT, ale na potrzebne rzeczy już nie ma, odbiera ludziom mieszkania i daje Ukraińcom – porównuje Marcin.

Kamila i jej chłopak postanowili wziąć sprawy w swoje ręce. Chodzą po Gdańsku i zrywają flagi.

– Jak jestem przy Madisonie [galeria handlowa – przyp. M.W.] i nikogo nie ma, wyrywam – bez ogródek opowiedziała mi już podczas pierwszego spotkania. – Zrywam ukraińską, polska zostaje. Oni za chwilę wieszają nową, to ja znowu zrywam. I co chwilę, i co chwilę. Teraz już kogoś postawili, żeby tych flag pilnował. Szkoda, że tych wyżej się nie da zerwać.

Pytam, co najbardziej drażni ją we wspieraniu Ukraińców. Wymienia kolejno, że dla naszego rządu stali się ważniejsi niż Polacy; dostają za darmo posiłki, których jednocześnie odmawia się polskim bezdomnym; mają zasiłki, do lekarza mogą iść bez ubezpieczenia i szybciej niż Polacy mają dostęp do specjalistów. A wszystko to z naszych podatków. I jeszcze że wszędzie stoją kosze na artykuły żywnościowe dla Ukraińców, a dla Polaków nie zbiera już nikt.

Najbardziej denerwuje ją „rozdawanie Ukraińcom za darmo mieszkań”, co chwilę widzi ogłoszenia o darmowych lokalach na OLX. Chodzi jej o świadczenie 40 złotych dziennie dla właścicieli lokali mieszkaniowych, którzy zapewniali na własny koszt zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy. Przyznawane było od początku rosyjskiej inwazji na okres do 120 dni i zostało przedłużone do 4 marca przyszłego roku.

– Polski nie stać na naszych bezrobotnych, a tym bardziej na „Ukrów”. POPiS myśli, że może drukować kasę bez końca, ale w takim tempie będzie u nas druga Grecja – zżyma się. Przypomina, że sama jest potrzebującą bezrobotną.

Na temat uchodźców z Ukrainy ma swoje zdanie również Kazimierz Gliniecki.

– Wie pan – tłumaczył mi podczas jednej z pierwszych rozmów – przyjmować uciekinierów można, tylko nie można, że tak powiem, dawać im specjalnych przywilejów. Do naszego kościoła przestaliśmy chodzić, bo różańca już za nic nie odmawiają, tylko za pokój w Ukrainie. „W” Ukrainie, nie „na” Ukrainie – zaznaczał. – „Na” Ukrainie pokoju obecnie nie ma, a czy jest „w”, to ja nie wiem. Nie wiem też, jak tam na Węgrzech. Bo na Węgry już pan nie pojedziesz, tylko do Węgier możesz pan teraz jechać. I niech pan uważa, to ważne, bo straż graniczna pana nie przepuści, jak pan powie, że na Węgry. Tak się teraz porobiło. A w kościele to niech się modlą o pokój na świecie, a nie w kółko tylko o tej Ukrainie.

Zwolennicy wolnościowego odłamu Konfederacji najwyraźniej nie podzielają tych poglądów.

– Konfederacja, nie oszukujmy się, zawsze miała prorosyjskie ciągotki, a rosyjska napaść na Ukrainę okazała się ich czasem próby – opowie mi przyjaciel Zbyszka, korwinista, którego wkrótce poznamy bliżej. – Najbardziej obawiałem się o Ruch Narodowy i muszę przyznać, że akurat oni zdali ten egzamin, zachowują chłodny ogląd, nie powtarzają kremlowskiej narracji. Ale nie ukrywam, że zawiodłem się na innych politykach: na Korwin-Mikkem, który na szczęście już odchodzi na emeryturę, i na Braunie. Nie wiem, czy oni po prostu szukają prowokacji, czy może nie zdają sobie sprawy ze skali zagrożenia. A jeden z bardziej znanych polityków Ruchu Narodowego wyraził opinię, że kryzys w gospodarce ma też swoje zalety, bo Ukraińcy wreszcie będą mogli wracać do domu. Cóż za ekonomiczny analfabetyzm!

– To proste: ci ludzie tu pracują i nawet jeśli część uciułanych pieniędzy wysyłają rodzinom, to przecież tutaj żyją, tu konsumują – krótko podsumowuje Zbigniew Zalewski, a Marcin Ndzondzo opowiada o swoich dobrych doświadczeniach z ukraińskimi współpracownikami: – Mamy mnóstwo miejsc pracy, Polsce się to opłaca.

Przeczytaj też: Dom spakowany w jedną torbę

Kamila wciąż krępuje się zaprosić mnie do domu, ale w maju przekonuję ją, by wykonać tam część sesji fotograficznej. Kiedy odwiedzamy ją razem z fotografką Agatą Grzybowską, przeprasza za zdarte linoleum i nieco podniszczone ściany, przykryte zdjęciami krajobrazów i zwierząt. W jednym pokoju: skromna meblościanka, sporej wielkości kosz na śmieci, telewizor; w drugim: łóżka piętrowe dzieci.

Po raz pierwszy widzę ją nie w patriotycznej odzieży. Zakłada granatową spódnicę i czarne rajstopy, do tego T-shirt z nadmorskimi domkami. Starannie układa długie włosy, na co dzień w lekkim nieładzie.

A potem wszyscy jedziemy na plac zabaw.

– Proszę – cieszy się Kamila – Cały umyty, jak nowy! I jedna sprawa, o którą zabiegałam, załatwiona.

Chce zostać radną. Narodowcy z Tczewa wytypowali ją, bo jest jedyną wśród nich kobietą. Ma pomysły, jak przyciągnąć do siebie wyborców. Zamierza wyremontować bramę szpitala, bo wygląda obskurnie. Żeby śmietników było więcej. I żeby postawić budki dla kobiet do karmienia i przewijania dzieci. Na razie zaczęła od usunięcia śmieci, brudu i wulgarnych graffiti z placu zabaw na bulwarze Wiślanym.

– A ukraińskie flagi z Marcinem wciąż zrywasz? – wypytuję.

– Na razie nie wieszają, nie muszę.

Zaznacza, że nie jest zwolennikiem rejestrowania związków homoseksualnych, przecież są całkowicie legalne. Ale nie ma też nic przeciwko, skoro ludzie tak bardzo chcą je zawierać.

Ponieważ rozmowa schodzi na mniejszości seksualne, przypomina mi się zdarzenie z uczelni, o którym opowiedział mi Rafał Buca:

Podczas jednego ze spotkań Kamila Matolicz też poruszyła kwestię podejścia narodowców do tej sprawy:

– Moja znajoma stwierdziła, że jak nie toleruję LGBT i tych innych, to jestem nazistką. Mnie się wydaje, że ona głosowała na PiS, bo jest taka dziwna. Albo na PO, bo ma córkę lesbijkę. I pozwala piętnastolatce mieszkać u siebie w domu z dziewczyną! Na szczęście, to się dzieje nie u nas, tylko w Katowicach.

Przeczytaj też: Wokół LGBT+

Kilka dni później, gdy odwiedzam Zby­szka i Mariolę w ich mieszkaniu w Rumi, opowiadam, że Bar Piotruś to od dziesięcioleci ulubione miejsce lesbijek i gejów. Zalewski najpierw nie dowierza, aż w końcu wypala:

– Ale tam było naprawdę sympatycznie!

Gdy sam potem wspomina o tym Micha­łowi, ten nieco się peszy.

W tym momencie wracam myślami do tego, co o trzecim współkoalicjancie w ramach Konfederacji mówił mi Michał, kolega Zbigniewa Zalewskiego:

– Niewyobrażalne jest dla mnie, że polski poseł na Sejm, deklarujący przywiązanie do tradycji katolickich, pokazuje się wspólnie z wyznawcami kremlowskiego ideologa, który otwarcie twierdzi, że granica Rosji powinna być na Wiśle, a warunkiem przeprowadzania nowego ładu w Europie jest eliminacja Kościoła katolickiego. Nie mam słów. Bo „skandal”, „hipokryzja” to za łagodne określenia – uważa. Zwolenników Grzegorza Brauna nazwał sektą, hermetycznym środowiskiem, którego głównym założeniem jest działanie pod prąd jakiemukolwiek głównemu nurtowi. – Nie zdziwiłbym się, że – gdyby do władzy doszli ultrakatole – braunowcy stanęliby na czele parad LGBT.

– Ciekawe, jak tam na mnie zareagują, z wiadomych przyczyn – Marcin puszcza do mnie oko, kiedy pytam go o to w maju. – Bo główne media piętnują wyborców Konfederacji i przedstawiają ich jako faszystów. A przecież w każdej grupie może się znaleźć osoba, której moja aparycja może się nie spodobać – tłumaczy.

Będzie też Kamila Matolicz z chłopakiem Marcinem, choć od Nowej Nadziei wolą Ruch Narodowy. Glinieccy nie są zainteresowani, Mentzen nie dla nich, a Kazimierz w rozmowie telefonicznej znów podkreśla, że w Konfederacji źle się dzieje. Rafał Buca odpisuje mi: „Dzięki, ale jestem zajęty i ogólnie nie interesuje mnie jakoś szczególnie ta seria wydarzeń”, dając do zrozumienia, co myśli o Mentzenie i jego zakrapianych spotkaniach. Kiedy z fotografką Agatą Grzybowską dojeżdżamy na miejsce i szukamy parkingu, wzdłuż Wałów Piastowskich stoi już długa na ponad sto metrów kolejka.

Ustawiamy się na końcu, od razu dołączają kolejni: czterech chłopaków po trzydziestce przychodzi ze zgrzewką tatry, za plecami słyszymy otwieranie puszek, uprzejmie pytają, czy nas nie poczęstować.

– W takiej kolejce jeszcze nie stałem – ze zdziwieniem kiwa głową jeden.

– Bo kolejek nie pamiętasz, za młody jesteś – odpowiada drugi.

Jakiś facet idzie wzdłuż i filmuje komórką, co oburza kobietę z tłumu, która próbuje mu ją wyrwać. Poza tym jest spokojnie, atmosfera pikniku, a wręcz imprezy.

– Jaki tłum za nami stoi, wszyscy się nie zmieszczą, będzie musiał Mentzen drugie „piwo” urządzić – zauważam.

– Chyba after party – zaśmiewają się chłopaki. – Jak już będziemy „zmentzeni”.

– Aż jestem zdziwiony, jak wielki tu przekrój ludzi – emocjonuje się Marcin Ndzondzo. Obok para nastoletnich punków, w podartych ubraniach, z powpinanymi agrafkami, z uwagą słucha Mentzena. – Często czuję na sobie wzrok innych, a tutaj jak u siebie, nikt nie zwraca na mnie uwagi. A nie mówiłem, że Konfederacja wcale nie jest rasistowska? Niech ktoś mnie przekona, że tak nie jest! To partia coraz bardziej wszechstronna.

Po spotkaniu z bunkra przy Wałach Pias­towskich wylewa się tłum, głównie młodych mężczyzn. Chodnikiem idzie para kobiet z pofarbowanymi na jaskrawo włosami, w czułym objęciu. Nikt z wychodzących nie zwraca na nie uwagi.

Marcina odwiedzam wspólnie z Agatą w barze sushi, w którym pracuje, by zrobić sesję zdjęciową. Opowiadam mu o rozczarowaniu państwa Glinieckich tym, że na konwencji Konfederacji nie mówiono o pandemii. Moich rozmówców łączy krytyka wobec twardych obostrzeń antycovidowych. Co do samej pandemii i szczepień mają jednak różne zdania.

– Też mamy znajomych, którzy się nie zaszczepili. Monika, moja narzeczona, choć pracuje w służbie zdrowia, nie próbuje ich przekonywać. Uważamy, że to ich wybór. Sami zaszczepiliśmy się dwukrotnie.

Zabierają mnie z dworca i prowadzą jak najdalej od zgiełku ulicy Długiej, gdzie piwo kosztuje przynajmniej półtora razy więcej, ale też, by – mam takie wrażenie – być jak najdalej od modnych lokali pełnych zamożnych ludzi, turystów i obcokrajowców.

– Niby nie było relokacji, a ciapatych tu pełno – Marcin wskazuje na trzech przechodzących Hindusów, gdy siadamy w ogródku z dala od tłumów. Narzeka też na „panoszących się” w centrum Niemców. Dopytuję o powód niechęci do obcokrajowców. Zwierza mi się, że im nie ufa, bo wydaje mu się, że oni z nas, Polaków, na każdym kroku się naśmiewają.

Kamila narzeka, że na TikToku coraz częściej nazywają ją „ruskim trollem”. Za to coraz więcej ludzi zrywa ukraińskie flagi, przynajmniej wnioskuje tak po liczbie filmików w internecie. Opowiada też o chłopaku najstarszej córki: chce zmienić nazwisko.

– No bo kto chciałby się nazywać „Tusk”?

– Może zyska wreszcie w twoich oczach? – dopytuję Kamilę.

– Nie! – odpowiada ze złością.

Rafał Buca na Uniwersytecie Gdańskim broni licencjat z politologii Hiszpański nacjonalizm drugiej fali w obliczu przeobrażeń dążących do wykrystalizowania się doktryny frankistowskiej i zostaje ekspertem do spraw Hiszpanii w Nowym Ładzie, think tanku środowiska narodowego. Po raz ostatni spotykamy się w drugiej połowie sierpnia, w tej samej co zwykle warszawskiej kawiarni pod Sejmem (znów dwa dni pracy). Spał dwie godziny, rano przyjechał z Chorzowa, prosto z koncertu Sanah, której jest wielkim fanem.

Rafał kontynuuje studia z politologii na poziomie magisterskim, myśli o podyplomówce z public relations. Przed wyborami działa w sztabie wyborczym posła Urbaniaka.

Michał Jankowski we wrześniu decyduje, że tym razem nie zagłosuje na Konfederację, lecz na Trzecią Drogę. Powodów jest kilka: jego kandydat Artur Dziambor po wyrzuceniu z partii trafił na listę PSL-u, „gdyńska lista Konfederacji jest tak tragiczna, że aż oczy bolą od patrzenia”, a dodatkowy mandat Trzecia Droga prawdopodobnie odbierze Konradowi Niżnikowi z Konfederacji Korony Polskiej, którego poglądy Michał uważa za niebezpieczne. I – co nie mniej dla niego ważne – wynik koalicji Hołowni i Kosiniaka–Kamysza „ponad progiem wyborczym jest kluczowy, by wysadzić z siodła PiS”.

– Jeśli Konfederacja wejdzie w układ z kimś z „pookrągłostołowców”, nieustannie będących u władzy, będzie to początek końca idei tej partii – im bliżej 15 października, tym więcej pesymizmu Kazimierz Gliniecki nabiera. – Skończą jak Giertych czy Lepper. Albo i gorzej, bo przez tę współpracę, za wszystkie przekręty tamtych jako kozły ofiarne mogą nawet trafić do więzienia. Z kolei jeśli tutaj wybory ma wygrać Tyszka, niemający żadnego związku z Pomorzem, to jedyny ratunek w Konfederacji Korony Polskiej. A te kretyńskie pytania, jakie obecny tak zwany rząd chce umieścić w referendum, są jak z kabaretu Pietrzaka: „Czy jesteś za tym, żeby było lepiej, ale będzie gorzej?”.

U Glinieckich latem robi się nerwowo: u Gabrieli lekarze stwierdzają naciek w okolicach wątroby, podejrzewają nowotwór, kończy się na zdiagnozowaniu niezłośliwego guza na jelicie, dwóch operacjach w ciągu czterech dni, diecie, stracie dziewięciu kilogramów i ogólnym osłabieniu. Przez to zamieszanie Glinieccy muszą odwołać wrześniowy wyjazd do Albanii, której muzułmański, jakże inny klimat, wprost uwielbiają, i wypad do miasteczka w Macedonii, które słynie z prawdziwych pereł. Zostają w domu, Gabriela dochodzi do siebie.

W szpitalu Kazimierz odwiedza ją codziennie – ponad dwie godziny drogi w tę i z powrotem do Gdyni. Myje ją, pielęgnuje. A w dniu naszego ostatniego spotkania, wioząc ją do fryzjera w Sopocie, podrzuca mnie do Trójmiasta. Po drodze z przejęciem opowiadają mi o świecie zaśmieconym plastykiem. Wiozę trzy słoje ich przetworów owocowych („Tylko niech pan nie zje po drodze, to dla dzieci!”). W pewnym momencie Kazimierz zmienia temat, wspominając rozmowę prawicowych publicystów: Stanisława Michalkiewicza i Tomasza Sommera.

– Mówili, że szkoda pieniędzy na ten mur na granicy z Białorusią. A nuż któryś pogranicznik przy próbie jego sforsowania do kogoś wystrzeli. Będzie musiał się tłumaczyć, niepotrzebnie narazi się na kłopoty.

Kazimierz uważa, że są lepsze sposoby, by chronić kraj przed emigrantami: tańsze, a skuteczniejsze.

– Nie angażujące takiej ilości wojska i bez narażania kogokolwiek, na przykład elektromagnetyzm czy też inny rodzaj środka odstraszającego.

Jako wyraz niezgody na obsadzenie na gdyńskiej liście wyborczej „spadochroniarza” Glinieccy wysłali list do Sławomira Mentzena z prośbą o zwrot wpisowego za styczniowe prawybory. Podali numer konta. Czekają na przelanie 40 złotych.

Tekst powstał przy wsparciu Fundacji ZEIT-Stiftung Ebelin und Gerd Bucerius.

Tekst: Mirosław Wlekły
Zdjęcia: Agata Grzybowska
Redakcja merytoryczna: Magdalena Kicińska
Redakcja językowa: Urszula Kifer
Weryfikacja tekstu i wykresy: Marcin Czajkowski
Wydanie cyfrowe: Ewa Pluta