Dlaczego wstydzicie się mówić do dzieci w poqomchi’? Dlaczego nie uczycie ich, jak wygląda nasz strój, nasze ozdoby? – dziewczęcy głos Angie Yahairy łamie się w powietrzu przesyconym zapachem rytualnego kadzidła. – Nie wolno nam o tym zapominać! – krzyczy do zgromadzonych pod sceną mieszkańców San Pablo Tamahú. Nastolatka beszta dorosłych, poucza staruszki i staruszków – a ci biją brawo. Po to przyszli – posłuchać, co ma im do powiedzenia, ona i inne kandydatki. Jedna z nich zostanie dziś wieczór ich królową na najbliższy rok.
Podobne wybory odbywają się w całej Gwatemali – we wsiach i miastach, gminach i departamentach – wszędzie tam, gdzie żyją Majowie, stanowiący prawie połowę mieszkańców kraju. Przypominają konkursy piękności, ale nie o urodę w nich chodzi. Kandydatki muszą znać lokalne zwyczaje, zaprezentować tradycyjny strój i taniec, a przede wszystkim – pięknie i mądrze przemawiać. Zwykle na niełatwe tematy: o prawach kobiet, zanikaniu kultury, walce o tożsamość.
Ich wystąpienia, wygłaszane po hiszpańsku i w jednym z dwudziestu rdzennych języków, układają się w listę majańskich trosk i krzywd.
Niektóre królowe nie poprzestają na słowach, przecież oczekuje się od nich zaangażowania w życie społeczności. Lily Ixkotz’ij Saloj na spotkaniach z nastoletnimi sąsiadkami przestrzegała je przed niechcianą ciążą, która mogłaby przeszkodzić im w ukończeniu szkoły. Marily López przygotowuje billboardy dokumentujące wielość kultur swego departamentu, gdzie Majowie wciąż spotykają się z rasistowskimi zaczepkami. Sara Elisabeth Mesia w serii spotów zachęca mieszkańców Santiago Atitlán do dbania o czystość jeziora, nad brzegiem którego żyją. Nade wszystko królowe powinny jednak być ambasadorkami swoich społeczności: jeździć na konkursy do innych miejscowości i reprezentować tradycje swej własnej. Większość dziewczyn robi to chętnie, jeśli tylko stać je na takie podróże. Świat ich rówieśniczek ogranicza się często do rodziny, sąsiadów, cotygodniowego targu w pobliskim miasteczku. One mogą poznać nowe miejsca, smaki, przyjaciółki. Ten rok będą wspominać przez całe życie.
Kandydatki do tytułu majańskiej królowej San Pablo Tamahú uroczystym tańcem żegnają poprzedniczkę, która kończy swe roczne panowanie. Na zdjęciu Enma Esperanza Chiquin Já.
Pochód kandydatek zaprasza mieszkańców Tamahú na wieczorny konkurs.
Silvia Beatriz Já Quej, Mariela Ismenia Có Jor i Leydi Lorena Caal Bin przyjechały reprezentować miasteczko Tactic.
Takie pierścionki majańskie kobiety z regionu Verapaz zakładają tylko na specjalne okazje. Kandydatki czasem je wypożyczają – nie każdą stać na srebrną biżuterię. Na zdjęciu Angie Yahaira Lisette Ichich Pacay.
Glenda Ixtabalán (po prawej) kończy roczne panowanie jako Obrończyni Kultury 2017–2018. Koronę, wzorowaną na pochodzącym z VII wieku diademie Czerwonej Królowej z ruin majańskiego miasta Palenque, za chwilę otrzyma jej następczyni Odetty Tzep.
Insygnia królowej San Rafael Petzal zajmują honorowe miejsce w pokoju Marily López.
W listopadzie 2017 roku Quetzali została pierwszą Majańską Księżniczką Trans w dziejach Gwatemali. Majowie ze społeczności LGBT zorganizowali wybory, by zamanifestować swą obecność i pokazać, że i dla nich tradycja jest ważna.
Lily Ixkotz’ij Saloj, królowa wsi Chaquijyá i miasta Sololá 2017-2018, przed domowym ołtarzem.
Bogato udekorowana scena w Chiché jest gotowa na prezentację kandydatek. W skromniejszej wersji wysypuje się ją tylko sosnowymi igłami, jak podczas majańskich ceremonii religijnych.
Marily López, królowa San Rafael Petzal 2018-2019 i królowa departamentu Huehuetenango 2019–2020.
Imelda Quej, królowa San Pablo Tamahú i Princesa Poqom 2019–2020.
Elda Floridalma Laj Mo, majańska królowa trans departamentu Alta Verapaz 2019–2020.
Aura Tamayac Chay, królowa wsi Patachaj w San Cristóbal Totonicapán 2019–2020.
Maybe Noemy Canahui Sis, królowa wsi El Progreso w San Miguel Chicaj 2019–2020.
Sara Elisabeth Mesia, królowa Santiago Atitlán 2019–2020.
Mecenasem Fotografii w Piśmie jest sieć Puro Hotels, która poprzez zaangażowanie w życie kulturalne i działania edukacyjne popularyzuje wiedzę na temat sztuk wizualnych.
