Zanim wysłuchacie pierwszego odcinka audioserialu „Saamowie. Wyrzut sumienia Skandynawii", dowiedzcie się więcej na temat tej ostatniej rdzennej ludności Europy i jej kultury.
Już 29 sierpnia premiera naszego nowego audioserialu Saamowie. Wyrzut sumienia Skandynawii. Anna Dudzińska zabierze nas na daleką Północ i opowie o ostatnich rdzennych mieszkańcach Europy – przez lata gnębionych i pogardliwie nazywanych Lapończykami. Warto przeczytać tekst autorki o tym, jak po raz pierwszy zetknęła się z historią tej ludności i zachwyciła nią.
Zanim wysłuchacie tej opowieści, dowiedzcie się więcej na temat Saamów. Wybraliśmy dla Was książki, filmy, muzykę, które warto poznać. Polecamy Wam również dwa wydarzenia, podczas których już niedługo będziecie mogli doświadczyć saamskiej kultury.
Największą wartość mają tu ich własne opowieści: książka napisana przez Saamkę, film reżyserki pochodzącej z tego narodu i muzyka tworzona przez rdzennych mieszkańców Północy.
Masz przed sobą otwarty tekst, który udostępniamy w ramach promocji „Pisma”. Odkryj pozostałe treści z magazynu, także w wersji audio. Wykup prenumeratę lub dostęp online.
Zapraszamy!
W jakich wydarzeniach wziąć udział?
Tegoroczna edycja jednego z naszych ulubionych festiwali, Literackiego Sopotu (22–25 sierpnia), poświęcona jest regionowi bałtyckiemu. Gospodynią festiwalowej audycji radiowej Ptasie radio drugiego dnia wydarzenia będzie Anna Dudzińska, przygotowująca dla nas audioopowieść o Saamach. Te wątki oczywiście pojawią się w jej rozmowach – po godzinie 11 jej gościniami będą Tina Harnesk, autorka książki Ludzie, którzy sieją w śniegu, i jej tłumaczka Agata Teperek. Nie zabraknie także joików – tradycyjnych saamskich dźwięków. Audycji wysłuchacie na stronie festiwalu.
W niedzielę 25 sierpnia będziemy mieli możliwość przedpremierowego wysłuchania fragmentów audioserialu Saamowie. Wyrzut sumienia Skandynawii, a po nim odbędzie się dyskusja prowadzona przez Małgorzatę Żerwe. W rozmowie ponownie wezmą udział Tina Harnesk oraz Anna Dudzińska. Szczegóły spotkania znajdziecie na stronie wydarzenia. Po 9 września rozmowa będzie dostępna również online.
W ten sam weekend (23–25 sierpnia) w Lublinie odbędzie się Festiwal Re:tradycja. Podczas wydarzenia usłyszymy mistrzów i mistrzynie muzyki tradycyjnej oraz artystów i artystki inspirujących się muzycznym dziedzictwem swoich krajów i regionów. Jedną z gwiazd festiwalu będzie Saamka, Katarina Barruk, której towarzyszyć będą norwescy muzycy: Arnljot Nordvik i Vegard Bjerkan.
Koniecznie sprawdźcie cały program festiwalu oraz towarzyszącego mu Jarmarku Jagiellońskiego.
Jakiej muzyki słuchać?
Jakich wykonawców szukać, jeśli chcemy posłuchać joikowania? Anna Dudzińska wspomina o saamskiej piosenkarce i aktywistce Mari Boine. To dzięki radiowemu dokumentowi, którego była ona bohaterką, autorka naszego serialu po raz pierwszy zetknęła się z kulturą saamską. Jej muzykę znajdziecie na Spotify.
Jednym z bohaterów naszej opowieści jest Ánde Somby, jego joiki usłyszycie w kilku odcinkach. Ánde jest też profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Tromsø, specjalizuje się w prawie dotyczącym rdzennej ludności. Jego muzyki szukajcie na Bandcampie i Soundcloudzie.
Posłuchajcie również muzyki Katariny Barruk, która będzie gwiazdą tegorocznego Festiwalu Re:tradycja w Lublinie. Artystka nawiązuje w swojej muzyce do tradycji, oczywiście joikuje, ale w jej występach można znaleźć również dużo nowoczesnych dźwięków i energetycznej improwizacji. Tak mówi o sobie: „Dorastałam w miejscu, gdzie większość ludzi mówiła po szwedzku – sama posługując się oprócz tego także językiem ojczystym, którego nie mogłam dzielić z przyjaciółmi. W swojej muzyce używam saami ume nie po to, żeby cokolwiek udowadniać. Chodzi raczej o to, że w tym języku mogę najpełniej wyrazić siebie. Daje mi to możliwość, by zaprosić bliskich, ale także moją publiczność do świata, w którym saami ume jest naturalny, aktualny i żywy”. Szukajcie również na YouTubie nagrań z jej występów.
Jakie książki przeczytać?
Ludzie, którzy sieją w śniegu Tiny Harnesk (przeł. Agata Teperek) to nowość na polskim rynku (premiera 7 sierpnia 2024). Wydawnictwo Marginesy zdecydowało się wydać tę powieść saamskiej autorki zapewne dzięki sukcesowi, który spotkał ją w Skandynawii – została ona uznana za książkę 2023 roku w Szwecji.
Tak pisze o niej Anna Dudzińska: „W tej książce jest wszystko, co składa się na mozaikę tożsamości Saamów, rdzennych ludzi z północy Europy, często niewłaściwie nazywanych Lapończykami. Jest tu tęsknota za utraconą ziemią, językiem, którym mówili dziadkowie, i połączeniem z przyrodą. Jest opowieść o joiku, który odnajduje człowieka, i o tajemniczej mocy saamskich szamanów. Historia narodu wpisana we współczesne, miejscami zabawne, a momentami tragiczne losy dwóch par”.
Fragment tej powieści, Istota z poddasza, możecie przeczytać w naszym serwisie. A autorkę spotkacie podczas tegorocznej edycji festiwalu Literacki Sopot.
Kradzież Ann-Helén Laestadius (przeł. Natalia Kołaczek) to międzynarodowy bestseller, który za sprawą wydawnictwa Mova trafił do Polski w 2023 roku. Prawa do jego przekładu sprzedano do ponad dwudziestu krajów. Powieść została zainspirowana prawdziwymi wydarzeniami, a jej bohaterką jest Saamka, Elsa, która w dzieciństwie była świadkiem zabicia swojego ukochanego renifera. Jako młoda kobieta nagłaśnia bagatelizowany przez szwedzką policję problem zabijania i okaleczania tych zwierząt. Walcząc o prawa reniferów, zwierząt, które mają ogromne znaczenie dla Saamów, Elsa naraża swoje zdrowie i życie.
My zachęcamy Was również do śledzenia działalności tłumaczki tej książki, Natalii Kołaczek, która prowadzi stronę Szwecjoblog i konto na Instagramie. Tu również pojawiają się tematy saamskie.
Jedna z bohaterek naszego audioserialu, Elin Anna Labba, jest autorką książki reporterskiej o Saamach, która została przetłumaczona na język polski. Panowie nas tu przesiedlili. O przymusowych przesiedleniach w Szwecji (przeł. Agata Teperek) otrzymała prestiżową szwedzką nagrodę Augustpriset w 2020 roku. „Labba pisze szeptem o tym, o czym należałoby krzyczeć” – tak mówi o tej pozycji Ilona Wiśniewska, która mieszka w Tromsø i również wypowiada się w naszym audioserialu. Ilona kilkukrotnie publikowała w „Piśmie” teksty opowiadające o dalekiej Północy. Jest jednak przede wszystkim autorką nagradzanych książek (Białe. Zimna wyspa Spitsbergen, Hen. Na północy Norwegii, Lud. Z grenlandzkiej wyspy), które po prostu trzeba przeczytać, jeśli lubicie dobre reportaże i chcecie lepiej poznać Skandynawię.
Polecamy Wam ponadto teksty z „Pisma” opowiadające o krajach Północy – o nastrojach politycznych, o gospodarce odpadami, ale również o malarstwie. Mamy dla Was także kilka fragmentów prozy. Sprawdźcie te materiały.
Jakie filmy zobaczyć?
Polecamy Wam głównie filmy festiwalowe, które powstały w ostatnich czasach. Niełatwo jest je zobaczyć, ale wypatrujcie ich na wydarzeniach lub zagranicznych platformach VOD. Choć już same opisy i zwiastuny mówią o Saamach wiele.
Powrót do domu (reż. Suvi West, Anssi Kömi) to film, który mogliśmy zobaczyć na tegorocznej edycji festiwalu Millennium Docs Against Gravity. Znalazł się on w sekcji „Pierwsze narody”. Obraz ten jest przejmującą opowieścią o ludziach, którzy odzyskują swoje dziedzictwo narodowe: dzieła sztuki i przedmioty codziennego użytku, zaginione podczas wojen, kradzieży i prześladowań, a będące obecnie w posiadaniu muzeów na całym świecie.
A poza tym dwa dokumenty, które można było oglądać w ostatnich latach na Krakowskim Festiwalu Filmowym. W filmie Potęga śpiewu joik (reż. Paul Simma) możemy poznać ludowy śpiew Saamów, który stanowi ważny element ich tożsamości i przez wiele lat pomagał przetrwać najtrudniejsze czasy. Drugi z nich to Pod powierzchnią (reż. Alexander Niakaris Irvine-Cox) – reportaż śledczy, który ogląda się jak film kryminalny. Opowiada on trudną historię o trwającej przez pokolenia krzywdzie dzieci, lokalnej zmowie milczenia i aktach rasizmu w stosunku do saamskiej ludności zamieszkującej tereny Norwegii.
Jedna z naszych czytelniczek dała nam znać, że na platformie Netflix dostępny jest film Kradzież (reż. Elle Márjá Eira), który jest tegoroczną adaptacją książki pod tym samym tytułem. Czy to znaczy, że opowieści saamskie wchodzą coraz bardziej do mainstreamu?
Zdjęcia: materiały prasowe
Jeśli organizujesz wydarzenie, które może zainteresować naszych czytelników i czytelniczki, napisz do nas na [email protected]. Może ukaże się w jednym z kolejnych naszych zestawień?