À propos lęku

Przewodnie tematy wiosennych numerów „Pisma” – kapitalizm, zdrowie oraz lęk – ułożyły się w proroczy łańcuch: w końcu od kapitalizmu niedaleko do systemu ochrony zdrowia, a od zagrożenia zdrowia, z którym wszyscy się obecnie stykamy, blisko do lęku. I choć uczucie to stało się nieodłącznym elementem świata na długo przed pandemią, przyjmując w ostatnich latach różne postaci, w tym lęku przed katastrofą klimatyczną, robotyzacją, niestabilnym zatrudnieniem, samotnością, chaosem informacyjnym, inwigilacją czy – jak zwracał uwagę historyk Marian Turski w swoim poruszającym wystąpieniu z okazji 75. rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz – obojętnością (by wymienić zaledwie kilka), niepokój wywołany rozprzestrzeniającą się zarazą, przymusową izolacją i prognozowanymi konsekwencjami gospodarczymi rozniósł się po świecie szybciej i szerzej niż sam wirus.

W tych okolicznościach warto sięgnąć po krzepiący wywiad Michała Okońskiego z psychoterapeutą Bogdanem de Barbaro. W rozmowie zatytułowanej Korona sprawdza, opublikowanej w „Tygodniku Powszechnym”, de Barbaro objaśnia wszystko to, co dzieje się z większością z nas w tych nietypowych okolicznościach zamknięcia i niepewności. Pomaga zrozumieć lęk, a przez to choć trochę go oswoić, i tłumaczy, że „sednem tej sprawy jest lęk przed śmiercią własną i własnego świata”oraz że przede wszystkim „ważne [jest to],co z lękiem robimy”. A wszystkich tych, którzy cenią głos psychologów i terapeutów nie tylko odnośnie do lęku związanego z pandemią (choć również!), zachęcam do słuchania podcastów: O zmierzchu Marty Niedźwieckiej, wykładów dostępnych w ramach Strefy Psyche Uniwersytetu SWPS oraz Psycho-logicznych rozmów Kasi Bilnik-Barańskiej i Daniela Melerowicza (wszystkie dostępne na Spotify). Znajdziecie w nich dużo mądrości i zachęty do wglądu w siebie.

Z tak zwanych klasyków polecam zaś wydaną w 1977 roku książkę psychiatry i filozofa Antoniego Kępińskiego. Dzięki perspektywie łączącej wiedzę lekarza i refleksję humanisty Lęk jest lekturą dla wszystkich, nie tylko dla specjalistów z zakresu psychologii czy medycyny. W cha- rakterystycznym dla siebie stylu Kępiński objaśnia w niej, czym jest lęk, jak z nim żyć oraz jak za jego pomocą lepiej zrozumieć siebie. Warto przeczytać nie tylko wtedy, gdy strach i niepokój utrudniają nam funkcjonowanie. Z kolei ci, których od psychologicznego ujęcia bardziej interesuje wymiar filozoficzny, z naciskiem na kontekst społeczny i polityczny, nie rozczarują się książką profesora Leszka Koczanowicza Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach. Jest to złożony, bogaty w konteksty i perspektywy esej o tym, na jakich fundamentach zbu- dowany jest współczesny świat oraz dlaczego w jego naturę wpisane jest ciągłe negocjowanie sprzeczności. Nawiązując do największych myślicieli i najpopularniejszych ideologii ostatnich dekad, Koczanowicz odtwarza źródła naszych obecnych wyobrażeń i przekonań, uwzględniając w nich szczególną rolę lęku.

Na koniec wreszcie, aby w tej dobie obaw doświadczyć też jakiegoś pocieszenia, polecam dwie lektury, które zarażają optymizmem i wiarą w lepsze jutro. Pierwszą z nich jest książka Stevena Pinkera, znanego psychologa kanadyjsko-amerykańskiego pochodzenia. Nowe oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem to opowieść o tym, że wbrew fatalistycznym narracjom współczesny świat liberalnych demokracji i globalnej współpracy, choć nieidealny, jest – jak dotąd – swoją najlepszą wersją i wciąż się udoskonala. I choć polemik z tą książką powstało niemało, podążanie za snutą w niej opowieścią (nawet bez pełnej zgody z każdym jej argumentem) przynosi pewną dozę ulgi. Pinker rozprawia się bowiem z takimi hasłami jak „epoka terroru” czy „świat rozpadu”, pokazując, że strach, naturalny dla naszego myślenia i bycia w świecie, jest jednocześnie narzędziem manipulacji i zakłamywania rzeczywistości. Do kojącego kompletu należy jeszcze dodać książkę Nadzieja w mroku amerykańskiej eseistki, historyczki i działaczki feministycznej, Rebecki Solnit (którą z uwagi na pandemię wydawnictwo Karakter zdecydowało się najpierw udostępnić za darmo w formie e-booka, a teraz przecenić). Nie bez powodu esej ten stał się dziś jedną z popularniejszych lektur. Solnit udowadnia w nim, że „ludzie przystosowują się do zmian, nie doceniając ich znaczenia” i mają skłonność do zastępowania„historii zwycięstw” scenariuszami apokalipsy. Pokazuje też, jak z każdego dołu ludzkość zawsze znajdowała wyjście ku górze, oraz jak często zapominamy o znaczeniu wyjątkowych jednostek i wielkich ruchów społecznych zaangażowanych w projekt czynienia świata sprawiedliwszym. Jak głosi hasło na rewersie okładki: „Ta książka pokrzepi niejedną osobę, która straciła nadzieję na lepszy świat”. Ja dorzucę do tego: „i doda odwagi”. Między innymi do tego, by oswajać tak wszechobecny dziś lęk.

Podcastu À propos, który jest rozwiniętą wersją felietonu, możesz słuchać w kanale „Pismo do słuchania”. Publikujemy tu wybrane nagrania tekstów z miesięcznika, poezję, podcasty z cyklu Premiera Pisma, Jak naprawić przyszłość?, prowadzony przez Barbarę Sowę, Wiersz na poniedziałek autorstwa Magdaleny Kicińskiej oraz Śledztwo Pisma.

Znajdziesz nas również w swoich ulubionych aplikacjach podcastowych:

⋅ Google Podcasts

⋅ Spotify

⋅ Apple Podcasts

⋅ Lecton

⋅ Audioteka

⋅ Soundcloud