Wersja audio
W 1999 roku dwóch naukowców z Uniwersytetu Cornella opisało zjawisko polegające na ludzkiej skłonności do zawyżania swoich kompetencji w przypadku spraw, o których nie mamy dużego pojęcia, i analogicznego zaniżania oceny swojej wiedzy w dziedzinach, na których się znamy. Zjawisko to, znane jako efekt Dunninga-Krugera, paradoksalnie najlepiej tłumaczy świat dwadzieścia dwa lata później, w dobie pandemii nie tylko koronawirusa, ale również teorii spiskowych i kryzysu zaufania do nauki.
Aby lepiej zrozumieć źródła strachu przed szczepieniami, warto przeczytać przerażający reportaż Briana Deera Wojna o szczepionki. Jak doktor Wakefield oszukał świat. To historia manipulacyjnych badań doktora Andrew Wakefielda, który w 1998 roku opublikował artykuł o związkach szczepionek z występowaniem u dzieci autyzmu, czym rozbudził społeczne niepokoje i zyskał miano guru ruchu antyszczepionkowego. Deer wykazał nie tylko fałszywość badań doktora, ale też fakt, że za swoją publikację Wakefield został sowicie opłacony. Mimo to rozbudzony już lęk rozlał się po świecie, czego żniwo zbieramy szczególnie dotkliwie właśnie dziś. Zjawisko to tłumaczy również w swojej książce Wirus paniki. Historia kontrowersji wokół szczepionek i autyzmu Seth Mnookin, analizując źródła antyszczepionkowych fobii i wątpliwości, jakie od zawsze narastają wobec wciąż rozwijającej się nauki. Autor, próbując zrozumieć skalę dzisiejszej antyszczepionkowej paranoi, podkreśla rolę internetu – medium, które ponad logikę i fakty najczęściej wynosi emocje. To dlatego we współczesnym starciu nauka tak często przegrywa z teoriami spiskowymi. Mechanizm ten opisuje też na przykładzie rozmaitych antynaukowych lęków Marcin Rotkiewicz w książce W królestwie Monszatana. GMO, gluten i szczepionki. Szczepionki nie są bowiem jedynym polem walki o wiarygodność nauki. Warto więc zdać sobie sprawę z procesów, jakie rządzą walką, której wynik może się okazać kluczowy dla naszego przetrwania.
Jeśli zaś znacie kogoś, kto ma wątpliwości wobec bezpieczeństwa szczepień, lub sami zmagacie się z niepewnością dotyczącą zasadności przyjęcia szczepionki, koniecznie sięgnijcie po książkę doktorki Ewy Krawczyk Dlaczego się szczepimy? Wirusy, bakterie i epidemie. To bardzo rzetelna i przystępnie podana dawka wiedzy, rozpraszająca wszelkie lęki, wyjaśniająca mity i przekłamania na temat naszego zdrowia i potwierdzonych naukowo sposobów walki z epidemiami. Aby jednak rozwiać wątpliwości nie tylko na poziomie wiedzy, ale też poczucia społecznej odpowiedzialności, polecam lekturę wstrząsającej książki Pawła Reszki Stan krytyczny. To jeden z pierwszych reportaży o dotychczasowym przebiegu epidemii koronawirusa w Polsce na przykładzie obserwacji oddziału szpitala jednoimiennego. Walka z pandemią na pierwszej linii frontu przypomina opowieści wojenne. Każdy, kto odmawia szczepienia, powinien się z tą prawdą skonfrontować.
Pandemia obnażyła jednak nie tylko skalę dezinformacji i kryzysu zaufania do nauki, ale również słabości systemu, w którym funkcjonujemy. W tym kontekście polecam wychodzący niebawem zbiór tekstów pod redakcją Przemysława Wielgosza Pandemia kapitalizmu, w którym zgromadzono spojrzenia rozmaitych ekspertek i ekspertów na potencjał zmiany kapitalizmu dzięki doświadczeniu pandemii. Jako uzupełnienie do tej lektury warto też sięgnąć po książkę brytyjskiej ekonomistki Kate Raworth Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku – propozycję przeorientowania ekonomii tak, by odejść od misji ciągłego wzrostu na rzecz uznania innej, kompatybilnej ze współczesnymi wyzwaniami dotyczącymi definicji rozwoju i wartości. Raworth nie tylko postuluje zmiany, lecz wskazuje także konkretne sposoby na ich zaprowadzenie. Potrzebujemy dziś takich głosów jak tlenu, bo przecież jeśli nie pandemia, to pokona nas inny kryzys – ten, który z produkcją tlenu jest związany bezpośrednio.
rysunki Ewelina Karpowiak
Podcastu À propos, który jest rozwiniętą wersją felietonu, możesz słuchać w kanale „Pismo do słuchania”. Publikujemy tu wybrane nagrania tekstów z miesięcznika, poezję, podcasty z cyklu Premiera Pisma, Jak naprawić przyszłość?, prowadzony przez Barbarę Sowę, Wiersz na poniedziałek autorstwa Magdaleny Kicińskiej oraz Śledztwo Pisma.
Znajdziesz nas również w swoich ulubionych aplikacjach podcastowych:
⋅ Spotify
⋅ Lecton
