Wersja audio
Klamka zapadła w Paryżu w 2015 roku. To wtedy państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązały się odejść od wykorzystywania węgla w produkcji energii elektrycznej do 2030 roku, tak aby do 2050 roku Unia mogła osiągnąć neutralność klimatyczną. Już dziś wiadomo, że w założonych terminach nie uda się to siedmiu krajom, w tym Polsce (która jako datę przeprowadzenia transformacji podała rok 2040). Zadawane w związku z transformacją energetyczną pytania nie zaczynają się jednak od „czy”, ale od „jak”. Jak przeprowadzić tak potężną zmianę możliwie szybko, ale i bezpiecznie dla gospodarki? Jak sprawić, aby zielona transformacja była sprawiedliwa? Jak wesprzeć kraje i grupy społeczne, dla których dekarbonizacja jest największym wyzwaniem? Pytania te należą do najbardziej palących i ważnych dla naszej przyszłości.
W temat odchodzenia od węgla dobrze wprowadza książka Polski węgiel wydana przez Krytykę Polityczną. Edwin Bendyk, Urszula Papajak, Marcin Popkiewicz i Michał Sutowski mierzą się w niej z pytaniami o szanse i zagrożenia polskiej transformacji energetycznej. Dekonstruują mity o stabilnej i opłacalnej gospodarce węglowej, przedstawiają rozmaite fakty przemawiające za koniecznością dekarbonizacji (od kwestii środowiskowych, po mniej oczywiste kwestie gospodarcze), ale nie pomijają przy tym koniecznych do wzięcia pod uwagę kosztów społecznych. W pełnej złożoności problem ten podejmują również dziennikarze redakcji biorących udział w projekcie „Spięcie” – otwartej debacie, w której prezentowane są odmienne światopoglądowo spojrzenia na przykład na kwestię sprawiedliwej transformacji energetycznej. Koniecznie sprawdźcie teksty, które w ramach „Spięcia” prześwietlają dekarbonizację zarówno w warstwie politycznej i samorządowej, jak i ekonomicznej czy społecznej.
O tym, dlaczego rewolucja energetyczna jest nam niezbędna, opowiada z kolei dostępny na YouTubie film dokumentalny Punkt krytyczny. Energia odNowa, stworzony przed Fundację WWF. To dobry przyczynek do zapoznania się z tematem zmian klimatu i nieodzowności zaprowadzenia zmian w energetyce, przede wszystkim dla laików i sceptyków. Doskonałym uzupełnieniem dla tego dokumentu jest książka Energia dla klimatu. Jej autorzy, Joshua S. Goldstein i Staffan A. Qvist przyglądają się miejscom na Ziemi, w których paliwa kopalne już udało się zastąpić niskoemisyjnymi źródłami energii. Analizują oni nie tylko sposoby zaprowadzenia zielonej transformacji w takich krajach jak Francja, Szwecja czy Kanada, ale również jej konsekwencje ekonomiczne i ekologiczne.
Tymczasem kolektyw reporterski Outriders pracuje właśnie nad filmem dokumentalnym o końcu górnictwa węglowego w Polsce. Premiera planowana jest na początek 2022 roku. Już dziś słuchać można ich podkastu Outriders Power o zmianach w klimacie i przemyśle, prowadzonego przez Karolinę Bacę-Pogorzelską, dziennikarkę specjalizującą się w górnictwie i energetyce. Polecam również książkę, którą Baca-Pogorzelska napisała wespół z Michałem Potockim. Czarne złoto. Wojny o węgiel z Donbasu to opowieść o najcenniejszym surowcu wschodniej Ukrainy, który stał się przedmiotem szemranych walk handlowo-politycznych. Czyta się ją jak rasowy thriller.
Polskie zagłębie węglowe najlepiej, moim zdaniem, opisują dwa reportaże: Ballada o śpiącym lwie Agaty Listoś-Kostrzewy oraz Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, za którą Zbigniew Rokita (którego esej ukazał się we wrześniowym numerze „Pisma”) odebrał właśnie tegoroczną nagrodę Nike. W obu książkach temat przemysłu węglowego nie jest głównym przedmiotem refleksji, ale istotnym i ustawiającym kontekst tłem. To opowieści o śląskości i modernizacji, w których górnictwo odgrywa niezbędną rolę. „Gdyby za węglem nie szło szczęście i nieszczęście miasta” – pisze Listoś-Kostrzewa. Aż ma się ochotę dopisać: „i nieszczęście całej planety”. Oby tylko możliwe do powstrzymania.
rysunki Ewelina Karpowiak
Podcastu À propos, który jest rozwiniętą wersją felietonu, możesz słuchać w kanale „Pismo do słuchania”. Publikujemy tu wybrane nagrania tekstów z miesięcznika, poezję, podcasty z cyklu Premiera Pisma, Jak naprawić przyszłość?, prowadzony przez Barbarę Sowę, Wiersz na poniedziałek autorstwa Magdaleny Kicińskiej oraz Śledztwo Pisma.
Znajdziesz nas również w swoich ulubionych aplikacjach podcastowych:
⋅ Spotify
⋅ Lecton
