Czym właściwie jest nadzieja? Co to za zjawisko?

Bardzo lubię określenie, które mówi, że nadzieja to najbardziej wysublimowane z uczuć erotycznych. To oczywiście nawiązanie do myślenia freudowskiego, a może do znacznie wcześniejszego, jeszcze platońskiego. To znaczy dość ogólnego rozumienia Erosa jako siły łączącej. Fenomen nadziei jest jednym z przejawów takich sił łączących.

Co tu się łączy?

Teraźniejszość z przyszłością. Nadzieja wydaje mi się takim bardzo delikatnym, subtelnym, a jednocześnie niesłychanie trwałym połączeniem tego, co „teraz”, z tym, co „kiedyś” w sensie przyszłości. Ta delikatność wiąże się z określeniem „wysublimowane”, ale jednocześnie czerpie energię z czegoś niesłychanie silnego, czym jest żywioł Erosa. I w związku z tym jest – jak wiadomo – prawie nie do utłuczenia. Znasz na pewno to słynne powiedzenie, że nadzieja umiera ostatnia. Wydaje mi się bardzo prawdziwe właśnie dlatego, że nadzieja jest powiązana z tą fundamentalną energią życiową, z samym życiem. I jest fascynująca przez to połączenie biegunów: sublimację, subtelność, delikatność, a jednocześnie niesłychaną siłę i żywotność.

Andrzej Leder

(ur. 1960), doktor habilitowany, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, psychoterapeuta. Wydał rozprawę filozoficzną Nauka Freuda w epoce „Sein und Zeit” , pracę na temat historii Polski Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej , rozprawy dotyczące idei filozoficznych w XX-wiecznej Europie: Rysa na tafli. Teoria w polu psychoanalitycznym i  Był kiedyś postmodernizm. Uczy w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN i w Collegium Civitas.

Nadzieja jest silna i żywotna? To tak dalekie od wielu dzisiejszych intuicji…

Silna i żywotna, a jednocześnie subtelna i bardzo wysublimowana. W swoich przejawach zwiewna, a zarazem bardzo trudna do zabicia.

Co znaczy w takim razie ludowa mądrość, która mówi, że nadzieja jest matką głupich?

To powiedzenie wynika z kondycji dawnego życia chłopskiego w Polsce. Życia bardzo twardego, wielowiekowej pańszczyzny, w której liczyło się tylko to, co człowiek miał w ręku. Co było konkretne, …