Odpowiem po rosyjsku: wsjo możno, tolko ostorożno . W przekładzie na nasze: na pewno można spróbować. Jeśli mi się poszczęści, wyjdę z tego cało. No risk, no fun . Chodźcie ze mną. Zrobimy to jak Rosjanie: pojedziemy najdalej, jak się da, a potem się zobaczy.

No dobrze, ale na czym właściwie polega problem z Rosją? Na tajemniczej głębi, której nie da się pojąć rozumem, bo można w nią tylko wierzyć, jak twierdził romantyczny poeta Fiodor Tiutczew? Na zagadce „rosyjskiej duszy” – ociekającej liryzmem i dzikiej jak niedźwiedź na Uralu? Otóż nie. Trzeba to wreszcie powiedzieć: „rosyjska dusza” to fikcja – jeden z dziewiętnastowiecznych konceptów, do których należy również polski mesjanizm, mętny nacjonalistyczny stereotyp, którego człowiek rozumny powinien się wystrzegać. Rosyjscy inteligenci, mistrzowie cieniutkiej ironii, lubią za pomocą tej kliszy podpuszczać zafascynowanych Rosją cudzoziemców i biada temu, kto wpadnie w ich sidła – kogoś, kto złapie się na haczyk „rosyjskiej duszy” i poleci dostojewszczyzną w wersji soft lub hard , nigdy już nie potraktują poważnie. Będzie dla nich jeszcze jednym idiotą z Zachodu, który „kocha Rosję”. Mnie też kiedyś tak badali na spotkaniu autorskim w Petersburgu, na szczęście przeszłam test pomyślnie – uratowała mnie niechęć do zbiorowych tożsamości i narodowych uogólnień, wsparta szczyptą doświadczeń podróżniczych. Bo tajemnica Rosji polega na tym, że Rosjanie są tacy sami jak pozostali …