Nikt nie wie, dlaczego zniknęła cywilizacja Hohokam. Jej przedstawiciele w ciągu tysiąca lat wykopali za pomocą kamiennych narzędzi setki kilometrów kanałów na pustyni Sonora, przekierowując wody rzek Salt i Gila, by nawadniać swe pola. A potem, w połowie XV wieku, cywilizacja Hohokam upadła, może z powodu konfliktów wewnętrznych, może przez zmiany klimatu, susze, powodzie, może dlatego, że wykorzystywana przez nią technologia zdążyła się zestarzeć, a nowszej nie wymyślono.

Dostęp online

Czytaj i słuchaj bez ograniczeń. Kup

Jakkolwiek było, społeczności Hohokam rozproszyły się i przestały istnieć. Cztery stulecia później na terytoria dzisiejszej południowej Arizony dotarli anglojęzyczni osadnicy. Znaleźli pozostałości porzuconych kanałów, udrożnili je za pomocą łopat, zbudowali prymitywne tamy na rzece Salt, wykorzystując drzewa i głazy, by ponownie stworzyć systemy irygacyjne na pustyni. Dla upamiętnienia utraconej cywilizacji, która niegdyś zajmowała te ziemie, nazwali swą nową osadę Phoenix. Bo przecież doprowadzili do odrodzenia [nawiązanie do Feniksa – mitycznego ptaka, który odradza się z popiołów – przyp. red.].

Phoenix rozrastało się dzięki wodzie. W 1911 roku Theodore Roosevelt stanął na stopniach przed wejściem do Tempe Normal School, niemal pół wieku później przekształconej w Uniwersytet Stanu Arizona, i ogłosił ukończenie budowy wielkiej zapory na rzece Salt w górach Superstition. Zapora, nazwana na cześć Roosevelta, miała zapewnić dostatecznie dużo wody, by w dolinie rzeki Salt mogło zamieszkać sto tysięcy ludzi. Obecnie tamtejsza populacja wynosi 5 milionów osób, a przyrost ludności należy do najwyższych w Stanach Zjednoczonych. Pośrodku dziewiczej pustyni postanowiono zbudować miasto przyszłości. W nocy metropolia Phoenix widziana z góry wygląda niczym migotliwy statek kosmiczny z obcej planety, który wylądował na ogromnym, płaskim pustkowiu. Siatka prostopadłych ulic biegnie przez odrolnione ziemie aż do granic rezerwatów rdzennych Amerykanów i do podnóża pogrążonych w ciemności gór. Niektóre z nich zostały ze wszystkich stron otoczone przez miasto.

Na Zachodzie najdobitniej daje o sobie znać pożądliwa amerykańska miłość do nowych rzeczy i pomysłów, nieważne, czy dobrych, czy złych.

To kraina zbudowana rękami człowieka, miejsce, które – jak wszystko, co sztuczne – budzi podziw dla ludzkiego geniuszu, a zarazem przypomina, że nasze twory są kruche i nietrwałe. Tu, na Zachodzie, najdobitniej daje o sobie znać pożądliwa amerykańska miłość do nowych rzeczy i pomysłów, nieważne, czy dobrych, czy złych. Lecz szalone tempo, w jakim powstają drapacze chmur w centrum, przedmieścia zaprojektowane pod linijkę oraz fabryki mikroprocesorów i baterii, sprawia, że trudno uniknąć myśli o nadchodzącej katastrofie. Mieszkańcy Nowego Jorku lub Chicago nie muszą zadawać sobie pytania, jak długo będą istniały ich miasta. Tymczasem w Phoenix w sierpniu temperatura przez cały miesiąc przekracza 43 stopnie Celsjusza. W takie dni człowiek, który przygląda się tutejszym polom golfowym i drogom szybkiego ruchu, czuje, że ta cywilizacja nie będzie trwać wiecznie. Phoe­nix wydaje się fatamorganą, która powstała za sprawą ludzkiej pychy. Zaskakująco wielu mieszkańców tego miasta zaczyna już myśleć o dniu, gdy miraż zniknie.

Newsletter

Aktualności „Pisma”

W każdy piątek polecimy Ci jeden tekst, który warto przeczytać w weekend.

Zapisz się

Rozwój nadal przebiega w szaleńczym tempie, mimo trwających od dziesięcioleci susz i politycznego ekstremizmu, z powodu którego każdym wyborom towarzyszy teraz groźba przemocy i rozlewu krwi. Demokracja również jest krucha i nietrwała. Tradycja i prawo nie wystarczą, by ją ocalić: bardziej liczy się to, co ludzie mają w głowach, a więc przekonania, poglądy, cnoty, powściągliwość. Tymczasem, jak wiadomo, to, co mamy w głowach, nieustannie się zmienia. W dolinie rzeki Salt, gdzie panują wyjątkowo nieprzychylne warunki naturalne, a mieszkańcy borykają się z coraz poważniejszymi problemami, demokrację czeka trudny test. Warto obserwować, co będzie się działo w Phoenix, może się to bowiem okazać cenną lekcją na temat przyszłości USA – przecież tak naprawdę metafora znikającego mirażu odnosi się do całej Ameryki.

Sumienie Rusty’ego Bowersa

Wśród białych osadników, którzy odbudowali kanały pozostawione przez kulturę Hohokam, znaleźli się mormońscy przodkowie Rusty’ego Bowersa. W latach 90. XIX stulecia założyli miasto Mesa położone na wschód od Phoe­nix, kilka kilometrów od miejsca, w którym łączą się rzeki Verde i Salt. Gdy matka Bowersa była małą dziewczynką, zabrano ją na uroczystość, podczas której przemawiał prezydent Kościoła, uważany za proroka. Działo się to w roku 1929; kobieta na całe życie zapamiętała jedną z przepowiedni, które wygłosił tamtego dnia: „Nadejdzie czas, gdy ludzie zaczną opuszczać tę dolinę, albowiem zabraknie wody”.

Dolina, której powierzchnia wynosi kilkanaście tysięcy kilometrów kwadratowych, ciągnie się na zachód od Mesy, aż do Buck­eye. Bowers mieszka na wzgórzu na obrzeżach Mesy, a więc na wschodnim krańcu doliny, w domu z suszonej cegły, w którym razem z żoną wychował siedmioro dzieci. Jest chudy jak szczapa, ma błękitne oczy i łysą czaszkę, nakrapianą plamami starczymi, poprzecinaną bruzdami. W miedzianym świetle pustynnego zachodu słońca wygląda niczym rzeźba wyryta z tutejszego piaskowca. Jego głos jest zaskakujący ze względu na nieco figlarną intonację, a zarazem lekko smutne, ochrypłe brzmienie. Studiował malarstwo, ostatecznie jednak został jednym z najbardziej wpływowych ludzi w Arizonie. Przez siedemnaście lat zasiadał w stanowej Izbie Reprezentantów, w 2019 roku wybrano go jej przewodniczącym.

Wschodnia część doliny to region konserwatystów. Bowers również się do nich zalicza, chociaż mówi o sobie pinto – chodzi o srokatego konia – dla podkreślenia, że jego poglądy nie są w stu procentach zbieżne z poglądami Partii Republikańskiej. Gdy skrajna prawica w Izbie Reprezentantów domagała się obcięcia wydatków publicznych o 30 procent, dogadał się z demokratami, dzięki czemu ostatecznie cięcia były znacznie mniejsze. Z zaskoczeniem stwierdził wówczas, że poczuł się wolny jak nigdy w życiu. Wprawdzie uważa, że obrońcy środowiska niesłusznie czczą Wszelkie Stworzenie zamiast Stwórcy, ale oprócz pick-upa ma też hybrydową toyotę prius.

Pod koniec drugiej dekady obecnego wieku nasilający się radykalizm Partii Republikańskiej w Arizonie zaczął niepokoić Bowersa. Obrady Izby Reprezentantów zmieniły się w zajadłe pyskówki, mainstreamowi konserwatyści przegrywali w prawyborach z ekstremistami. Mimo to Bowers nadal cieszył się szacunkiem w swoim ugrupowaniu. …