Fotoreportaż
Jedyne
Pamiętam moment, gdy pewnego dnia przyszłam do pracy i usiadłam przy biurku w redakcji dziennika „Rzeczpospolita”. Naprzeciwko mnie siedziała Anna Pietuszko. Byłam zaskoczona – to ta fotoreporterka, której zdjęcia wielokrotnie publikowaliśmy na łamach gazety? Cieszyłam się, że mogłam ją poznać i posłuchać o pracy w trudnych latach 80. XX wieku.
Wiele lat później, w trakcie których przeprowadziłam dziesiątki wywiadów z fotografami, byłam kuratorką wystaw, pomagałam wybierać zdjęcia do książek fotograficznych, coraz wyraźniej dostrzegałam lukę w historii fotografii dotyczącej roli fotografek. Wróciłam do opowieści Ani Pietuszko. Powoli zaczęłam układać listę fotografek, z którymi chciałam porozmawiać. Pojawiły się na niej: Anna Maria Brzezińska, Anna Beata Bohdziewicz, Anna Musiałówna [wywiad z nią opublikowaliśmy w „Piśmie”, numer 8/2020 – przyp. red.]. Zaczęłam dzwonić do znajomych fotoreporterów z pytaniem, czy znają i pamiętają inne fotografki, które pracowały w tamtym czasie. Słyszałam zwykle: „Monika, kobiet było naprawdę niewiele w tym zawodzie. Nie potrafię wskazać nikogo więcej”. Trafiłam jednak na Anię Michalak-Pawłowską, która nigdy nie była zawodową fotografką, ale której historia mnie bardzo poruszyła. Mirosław Żukowski, wieloletni szef działu sportowego dziennika „Rzeczpospolita”, polecił mi kontakt z Mają Sokołowską, która przez wiele lat zajmowała się wyłącznie fotografią sportową! Podczas Miesiąca Fotografii w Krakowie w maju 2019 roku zlecono mi przeprowadzenie rozmowy z Joanną Helander. Kolejne fotografki, przez lata związane z „Gazetą Wyborczą”, to Marzena Hmielewicz, z którą znałam się już wcześniej, Agnieszka Sadowska, Iwona Burdzanowska, Małgorzata Kujawka, Anna Biała i Anna Łoś.
Chciałam rozmawiać z fotografkami, które zaczynały pracę między początkiem lat 70. a połową lat 90. XX wieku. Ten czas jest ważny z kilku powodów. Blaski i cienie epoki Gierka, protesty robotnicze, działalność opozycyjna, powstanie „Solidarności”, wprowadzenie stanu wojennego, strajki, manifestacje, obrady Okrągłego Stołu, pierwsze wolne wybory, przemiany gospodarcze, transformacja – wszystkie te wydarzenia i procesy miały ogromny wpływ na życia Polek i Polaków. Chciałam pokazać różne postawy fotografek, które podejmowały zarówno tematy społeczne, kulturalne, jak i sportowe, dokumentowały historyczne wydarzenia i codzienne ludzkie dramaty, smutki i radości. Ich zdjęcia publikowała polska i światowa prasa, ukazywały się w książkach i albumach, były prezentowane na wystawach.
Zależało mi również na tym, aby przypomnieć czas fotografii analogowej, niedostępnej dla masowych użytkowników. Stąd też nasze rozmowy dotyczą głównie okresu przed tak zwaną cyfryzacją. Bohaterki Jedynych często były jedynymi kobietami w męskich zespołach lub zdecydowały się pracować w pojedynkę w tych trudnych czasach. Dziś fotografujących kobiet jest zdecydowanie więcej.
W 2021 roku ukazała się książka Jedyne. Nieopowiedziane historie polskich fotografek. Wystawa Jedyne jest kontynuacją opowieści o polskich fotografkach, które pracowały w Polsce w latach 70.–90. XX wieku. Wydawcą książki i organizatorem wystawy jest Dom Spotkań z Historią w Warszawie, w którym we wrześniu 2021 roku zostanie otwarta ekspozycja.
Zdjęcie z reportażu Poniżej średniej, opublikowanym w tygodniku „Przyjaciółka” w 1982 roku.
Anna Musiałówna (ur. 1948), fotografka, fotoreporterka prasowa od 1972 roku, kuratorka wystaw. Prawie dekadę pracowała dla studenckiego tygodnika „itd”, następnie w „Przyjaciółce”, „Na Przełaj” i „Razem”. Od 1996 roku współpracuje z tygodnikiem „Polityka”. Współautorka fotografii do albumów przedstawiających Polaków, którzy w czasie wojny ratowali Żydów – Sprawiedliwi wśród narodów świata. Tę pracę uważa za jedną z najbardziej poruszających w swoim życiu zawodowym. Prace Anny Musiałówny znalazły się na wystawie Dokumentalistki – polskie fotografki XX wieku prezentowanej w Zachęcie w 2008 roku. Członkini Związku Polskich Artystów Fotografików, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, Stowarzyszenia Autorów ZAiKS.
Kalwaria Pacławska, sierpień 1980 roku.
Anna Brzezińska (ur. 1958), fotografka, fotoedytorka, kuratorka wystaw i członkini jury konkursów fotograficznych. Fotografią zajmuje się zawodowo od 1980 roku. Jej zdjęcia były publikowane m.in. w dziennikach „The New York Times”, „The Daily Telegraph”, „The Guardian”, „The Independent”. W latach 1990–2004 związana z dziennikiem „Rzeczpospolita”, w latach 2004–2017 roku redaktor naczelna i dyrektor redakcji fotograficznej Polskiej Agencji Prasowej. Otrzymała Złoty Krzyż Zasługi w 2014 roku. Jej prace były pokazywane w 2008 roku na wystawie Dokumentalistki. Polskie fotografki XX wieku w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki.
Zdjęcie z fotoreportażu Gdzie się bawić, Wrocław, początek lat 90.
Marzena Hmielewicz, pracowała jako fotografka w Muzeum Historycznym we Wrocławiu (1992), była wieloletnią etatową fotoreporterką „Gazety Wyborczej”. Od 2006 roku jest freelancerką, publikuje w magazynach, tygodnikach i dziennikach, m.in. w magazynach „National Geographic”, „Polityka”, „Wysokie Obcasy”, „Duży Format”. Autorka wystaw: Oderwać się od ziemi, Taki jest koniec wielkiego imienia, Steuben, krwawa tajemnica Bałtyku, Uratowane z potopu, Ta Puszcza mnie nie wypuszcza oraz Terytoria. Zdobywała nagrody w konkursach: Polskiej Fotografii Prasowej 1994, Euro Press Photo Awards 1995 oraz Humanity Photo Awards 2015.
Pani z Gliwic z aktorami.
Joanna Helander (ur. 1948), fotografka, reżyserka filmów dokumentalnych, reporterka i tłumaczka. Debiutowała w 1978 roku książką Kobieta. En bok om kvinnor i Polen (Kobieta. Książka o kobietach w Polsce). Od tego czasu opublikowała kilkanaście książek i albumów. Jest autorką fotograficznych i filmowych portretów polskich twórców kultury, pisarzy i artystów. W 1983 roku została uhonorowana tytułem Fotografa Roku w Szwecji. Swoje fotografie prezentowała na wystawach indywidualnych i zbiorowych w Polsce, Szwecji i Niemczech. W 2019 roku podczas Miesiąca Fotografii w Krakowie odbyła się jej retrospektywa Baby patrzą. Fotografie 1976–2012.
Anna Beata Bohdziewicz (ur. 1950), fotografka, kuratorka wystaw, autorka tekstów o fotografii. Od lat 90. pracuje jako fotografka niezależna. Realizuje wieloletnie projekty fotograficzne. Jej najsłynniejszy cykl, Fotodziennik, czyli piosenka o końcu świata (prowadzony od 1982 roku), to osobisty fotograficzny zapis codzienności. Jej zdjęcia prezentowano na wystawie Dokumentalistki – polskie fotografki XX wieku w Zachęcie (2008), a także na licznych wystawach w Polsce i za granicą. Laureatka m.in. nagrody Niezależnego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1987). Otrzymała odznakę Zasłużony Działacz Kultury (1998), odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi na polu fotografii niezależnej (2007).
Krakowskie Przedmieście w Lublinie, 1995 rok.
Przejazd Janusza Korwin-Mikkego przez miasto na konferencję prasową Unii Polityki Realnej na placu litewskim.
Iwona Burdzanowska (ur. 1960), w 1991 roku dołączyła do lubelskiego oddziału „Gazety Wyborczej”. W redakcji, z którą była związana do 2012 roku, pracowała jako fotoreporterka, kierownik działu fotograficznego, fotoedytorka i dziennikarka. Jej zdjęcia ukazywały się także w „Polityce” i „Newsweeku”, pokazywane były na wystawach indywidualnych (Kobieta w mieście. 21 niemądrych fotografii, 2016) i zbiorowych. Od 1989 roku nieprzerwanie współpracuje z Lubelską Izbą Lekarską przy tworzeniu miesięcznika „Medicus”. Przez kilka lat dokumentowała lubelskie pielgrzymki na Jasną Górę.
Cmentarz żydowski przy ul. Brackiej w Łodzi. Początek lat 90. XX wieku.
Małgorzata Kujawka, fotografka, kojarzona przede wszystkim z fotografią sportową – ze zdjęciami Kamili Skolimowskiej, Pawła Czapiewskiego, Roberta Korzeniowskiego, Tomasza Majewskiego. Od 1991 roku pracowała w łódzkim oddziale „Gazety Wyborczej”.
