Wersja audio
Rysunek Anna Głąbicka
Gdy w 2016 roku amerykańska socjolożka Arlie Russell Hochschild opublikowała słynną książkę Obcy we własnym kraju, wydawało się, że jesteśmy coraz bliżej zrozumienia źródeł współczesnego populizmu i w efekcie podjęcia kroków zapobiegających jego dalszemu rozwojowi. Badaczka zadała wówczas pozornie proste pytanie, które od dawna domagało się odpowiedzi: „Dlaczego tylu ludzi głosuje wbrew własnym interesom?”. A dokładniej, jak to się stało, że najwięksi beneficjenci prospołecznych instytucji – w przypadku pola badań Hochschild mieszkańcy Luizjany, stanu najobficiej żywiącego się federalną pomocą finansową – coraz częściej migrują ku prawej stronie politycznego spektrum ograniczającej podobne wsparcie?
Jak to się dzieje, że mimo pogłębiających się nierówności ekonomicznych dzisiejsza lewica, obiecująca ich niwelowanie, traci na znaczeniu właśnie w tych grupach, o które w teorii najbardziej stara się zadbać? Był to czas, kiedy wydawało się, że wygrana Donalda Trumpa i towarzyszące jej triumfy prawicowego populizmu w Europie mogą być dla lewicy cenną nauczką, dającą asumpt do potrzebnych zmian. Dziś jednak wiemy, że tamtych lekcji nie udało się odrobić. A przynajmniej nie w pełni.
Po kolejnej wygranej Trumpa Hochschild wraca więc do starych pytań w bardziej aktualnej odsłonie. W nowej książce Skradziona duma. Strata, wstyd i triumf prawicy znów rozmawia z tymi, którzy nie zabierają głosu w debacie publicznej, i raz jeszcze stara się zrozumieć przyczyny zawierzenia konserwatywnym ideałom przez najbiedniejsze grupy społeczne, pokazując, jak żywe jest wciąż amerykańskie przekonanie o byciu o krok od awansu „od pucybuta do milionera”. Jako główne siły prawicowego skrętu Hochschild wskazuje przede wszystkim „paradoks dumy” i żywotność społecznego gniewu. Ale czy gniew ten ma potencjał wspierania nie tylko prawej strony? Z tym pytaniem mierzy się Tomasz S. Markiewka, wskazując na pułapki złej prasy społecznego rozżalenia w prodemokratycznych środowiskach. W swoim eseju Gniew pokazuje różne oblicza złości jako zjawiska politycznego, mogącego zarówno niszczyć, jak i budować. Refleksja ta znajduje swoje rozwinięcie również w jego późniejszej książce Lewica dla opornych, w której publicysta przygląda się podwalinom współczesnej lewicy – jej potknięciom, niełatwej historii, ale też narosłym wokół niej mitom i przekłamaniom. W opozycji do populistycznych tendencji i twórczym zderzeniu z książką Michała Szułdrzyńskiego Prawica dla opornych ten krótki cykl Wydawnictwa RM rozwarstwia archeologię najważniejszych idei rządzących dzisiejszą polityką, starając się odpowiedzieć na pytania o możliwe scenariusze zmiany społecznej, która zamiast wykluczać i polaryzować, mogłaby budować przestrzeń wzajemnego porozumienia.
Z tematem idei rządzących dzisiejszą lewicą mierzy się również w swojej świeżo wydanej książce W myśl praw geometrii. Jak lewica przestała się martwić i pokochała logikę towarową Dawid Kujawa. Biorąc pod lupę tak szerokie pojęcia, jak miłość, wiara, równość, wolność czy mądrość, kreśli on mapę współczesnych zmian społecznych, za którymi budująca swoje narracje polityka nierzadko nie nadąża – lub zwyczajnie nie uświadamia sobie własnego w nie uwikłania. To doskonałe uzupełnienie dla rewelacyjnej Historii świata w siedmiu tanich rzeczach, w której Raj Patel i Jason W. Moore pokazują, jak lewicowe ideały uginają się pod naporem logiki późnego kapitalizmu – i w jakich obszarach mogłyby stawić tym naciskom opór.
Jeśli jednak w miejsce teoretycznych rozważań szukacie przede wszystkim opowieści ludzi i szczerego portretu dzielących nas dziś rozłamów, koniecznie nadróbcie seans dokumentu Pawła Łozińskiego Film balkonowy. To doskonały obraz miejsca, w którym obecnie jesteśmy – i który nadal, z takim trudem, staramy się opisać. A ponieważ im większy to trud, tym szerzej otwarta furtka dla populizmu, dalej potrzebujemy drążyć te same stare pytania.
Masz przed sobą otwartą treść, którą udostępniamy w ramach promocji „Pisma”. Odkryj pozostałe treści z magazynu, także w wersji audio. Jeśli nie masz prenumeraty lub dostępu online – zarejestruj się i wykup dostęp.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.