Wersja audio
Zmianę zazwyczaj trudno docenić, będąc w jej środku. Metoda małych kroków, choć skuteczna, nie dostarcza z kolei rewolucyjnego zapału. Być może dlatego z takim trudem przychodzi nam dostrzeżenie powolnego rozpadu starych narracji. Nie dzieje się to co prawda w tempie i skali, jakich spora część z nas by sobie życzyła (i uznawała za konieczne). Ale stwierdzenie, które Mark Fisher przypisał Fredricowi Jamesonowi i Slavojowi Žižkowi – o tym, że łatwiej wyobrazić sobie koniec świata niż koniec kapitalizmu – choć nie traci na aktualności, wydaje się nieco bardziej radykalne niż jeszcze dekadę temu.
Koniec kapitalizmu nadal jawi się jako coś odległego, ale – z każdą nową koncepcją przeprojektowania stosunków ekonomicznych – również jako coś coraz mniej niemożliwego. W końcu nie sposób zignorować stanu, do jakiego doprowadził nas dotychczasowy model myślenia o gospodarce, rynku i roli jednostki. Świetnie tłumaczą to na bieżących przykładach, nierzadko z uwzględnieniem polskiej perspektywy, Kamil Fejfer i Łukasz Komuda w podkaście Ekonomia i cała reszta. Wzrost nierówności, inflacji czy zagrożenia katastrofą klimatyczną niepokoi dziś już nawet zagorzałych apologetów status quo. Budzi słuszne obawy, ale też nadzieję na zmianę. Jednym z głównych propagatorów takiej zmiany jest francuski ekonomista Thomas Piketty, którego portret publikujemy w tym numerze „Pisma”. Kapitał w XXI wieku to jedna z ważniejszych książek dla rozwoju tak zwanej nowej wyobraźni ekonomicznej. Jeśli jednak przeraża was spotkanie z tym opasłym tomem, polecam oparty na jego tezach film dokumentalny pod tym samym tytułem. Reżyser Justin Pemberton pokazuje, jak wyglądają współczesne relacje kapitału i władzy, jaka jest w nich rola przeciętnego pracownika i konsumenta oraz jak to się stało, że uwierzyliśmy w kłamstwo, że nie da się inaczej ułożyć naszego funkcjonowania w świecie.
O tym, jak szybko i bezwiednie uznaliśmy ten (jak się okazuje, dość przypadkowo skonstruowany) model gospodarczy za jedyną słuszną ścieżkę rozwoju, pisze w swojej książce Kapitalizm. Krótka historia trwania Kacper Pobłocki. Skoro jak zauważa autor, „współczesny kapitalizm nie narodził się na skutek długoletniej ewolucji, ale stanowił radykalne odejście od wcześniejszych modeli rozwoju”, to może równie radykalnie mogłoby nastąpić odejście od samego kapitalizmu?
Pomysłów na to, jak to zrobić i co zaproponować w zamian, dostarcza wciąż rosnąca plejada progresywnych ekonomistów i ekonomistek. Z ich urobku szczególnie polecam wam głosy kobiet: lekturę Ekonomii obwarzanka Kate Raworth oraz Mission Economy: A Moonshot Guide to Changing Capitalism (Misja ekonomia: przewodnik po zmianie kapitalizmu) Mariany Mazzucato. Obie proponują przede wszystkim reorientację myślenia o tym, czym jest wartość w życiu społecznym, gospodarce i biznesie. I obie przedstawiają dla tej reorientacji konkretne narzędzia i rozwiązania, uwzględniające dobro publiczne, ekologię i budowanie nowego rozumienia wspólnoty.
W centrum rozważań o tym, jak rozwijać wyobraźnię ekonomiczną, stoi jednak przede wszystkim pytanie o to, jak rozumieć i lokować we współczesnym świecie pojęcie wolności – zarówno osobistej, jak i gospodarczej. W tym kontekście polecam zderzenie dwóch lektur: Manifestu nosorożca amerykańskiego eseisty Adama Gopnika oraz Dlaczego liberalizm zawiódł? teoretyka polityki Patricka J. Deneena. Podczas gdy Deneen pisze o tym, jak ograniczona (a miejscami nawet wewnętrznie sprzeczna) jest koncepcja wolności w naszym dyskursie publicznym, Gopnik przekonuje, że da się ją pogodzić z niezbędnymi do zaprowadzenia zmianami. Obaj autorzy patrzą jednak na liberalizm bardziej z perspektywy idei, filozofii i kultury, aniżeli ekonomii. I ta perspektywa – paradoksalnie – wydaje mi się dla ekonomii szczególnie cenna. Zwłaszcza jeśli zgodnie z odwagą pomyślenia ekonomii na nowo mamy w jej obrębie wyznaczać nowe wartości.
rysunek Sonia Dubas
Podcastu À propos, który jest rozwiniętą wersją felietonu, możesz słuchać w kanale „Pismo do słuchania”. Publikujemy tu wybrane nagrania tekstów z miesięcznika, poezję, podcasty z cyklu Premiera Pisma, Jak naprawić przyszłość?, prowadzony przez Barbarę Sowę, Wiersz na poniedziałek autorstwa Magdaleny Kicińskiej oraz Śledztwo Pisma.
Znajdziesz nas również w swoich ulubionych aplikacjach podcastowych:
⋅ Spotify
⋅ Lecton
