Wersja audio
Podobno w tak silnie zglobalizowanej rzeczywistości, jak obecna, każdy z nas może dotrzeć do dowolnej osoby na świecie w zaledwie sześciu krokach. Nasze siatki znajomych, rozprzestrzeniające się na znajomych znajomych do szóstego podania ręki, obejmują całą populację. Jak podkreśla jednak Natalia Hatalska w książce Wiek paradoksów, „jesteśmy obecnie najbardziej połączeni w historii ludzkości, a jednocześnie najbardziej samotni”.
Ten paradoks najtrafniej ujął w swojej klasycznej już książce socjolog David Riesman. Samotny tłum po raz pierwszy ukazał się w 1950 roku (po polsku w 1971) i jest to przykład tej lektury, która z biegiem lat, po ponad siedmiu dekadach, tylko zyskała na aktualności. Riesman opisuje postępującą degradację więzi społecznych, przyglądając się stosunkowi konkretnych społeczeństw i kultur do procesu oddziaływania wspólnoty na jednostkę. Wprowadzone zaś przez Riesmana pojęcia zewnątrz- i wewnątrzsterowności posłużyły psychologom do określenia i rozróżnienia typów kondycji charakterystycznych dla współczesnego człowieka. Jeśli chcecie więc spojrzeć na nasze relacje z otoczeniem przez pryzmat XX-wiecznej choroby nadmiernego indywidualizmu, z całych sił polecam lekturę Samotnego tłumu.
Remedium na postępującą indywidualizację i osłabienie międzyludzkich relacji może być jednak pogłębianie swojej samoświadomości, w tym empatii i uważności na innych ludzi. W tym kontekście polecam książkę Psychowzroczność profesora psychiatrii, Daniela J. Siegela, która zachęca do przyglądania się swoim procesom i kalkom myślowym po to, by bardziej świadomie kształtować swoje relacje z sobą i resztą świata.
Nasze relacje ze światem są jednak w dużej mierze kształtowane przez kwestie tożsamościowe, rasowe i klasowe. I tak, z tożsamością Żydówki, osoby pochodzącej z klasy robotniczej, kobiety odmawiającej definiowania się poprzez relacje z mężczyznami, a do tego – co wbrew pozorom szczególnie trudne – córki, rozlicza się w swojej poruszającej książce Przywiązania Vivian Gornick. Obok tej osobistej, przenikliwej opowieści o relacji matki i córki, polecam też lektury, które w podobny sposób przyglądają się relacji syna i matki oraz syna i ojca. O tym pierwszym typie więzi wzruszającą powieść epistolarną Wspaniali jesteśmy tylko przez chwilę napisał poeta i eseista amerykańsko-wietnamskiego pochodzenia, Ocean Vuong. Męskie relacje, również wiążąc ze sobą wątki autobiograficzne i tożsamościowe, opowiada z kolei w swoich wstrząsających książkach Édouard Louis. Historia przemocy oraz Kto zabił mojego ojca to przede wszystkim opowieści o tym, co się dzieje z człowiekiem, który doświadcza krzywdy, zarówno od obcych, jak i najbliższych. W równie poruszający sposób o podobnych doświadczeniach pisze mistrz (i profesor) Louisa, Didier Eribon, w słynnym Powrocie do Reims. Obaj pisarze podejmują wątki relacji rodzinnych, homofobii i biedy jako czynników kładących się cieniem na ich biografiach.
O szczególnym rodzaju więzi – więzi matki z dzieckiem z niepełnosprawnością – opowiada z kolei Magdalena Moskal w ujmującym eseju Emil i my. Monolog wielodzietnej matki. Tekst Moskal wychodzi daleko poza ramy osobistej opowieści o wychowywaniu trójki dzieci, w tym jednego z niepełnosprawnością. Jest to historia systemowych niedopatrzeń, państwowej przemocy w miejsce pomocy oraz naszej swojskiej i wiecznie obecnej społecznej ksenofobii. A do tego – mimo wszystko – niezachwianej miłości. Jeśli więc w tym relacyjnym galimatiasie szukacie czegoś, co pozwoli Wam utrzymać (lub odzyskać) wiarę w miłość, obejrzyjcie też film dokumentalny Nie opuszczaj mnie w reżyserii Jin Mo-younga. To rozczulająca, emanująca bliskością historia żyjącego razem 76 lat małżeństwa z Korei Południowej. Mimo licznych meandrów, obecnych w tym jakże skomplikowanym obszarze międzyludzkich związków, jeśli miałabym wybrać jedną ilustrację dla słowa „relacje”, wybrałabym właśnie ten obrazek: patrzących na siebie 98-letniego Jo Byeong-mana i 89-letnią Kang Kye-yeol. Jako symbol tego, co w relacjach najważniejsze.
rysunki Ewelina Karpowiak
Podcastu À propos, który jest rozwiniętą wersją felietonu, możesz słuchać w kanale „Pismo do słuchania”. Publikujemy tu wybrane nagrania tekstów z miesięcznika, poezję, podcasty z cyklu Premiera Pisma, Jak naprawić przyszłość?, prowadzony przez Barbarę Sowę, Wiersz na poniedziałek autorstwa Magdaleny Kicińskiej oraz Śledztwo Pisma.
Znajdziesz nas również w swoich ulubionych aplikacjach podcastowych:
⋅ Spotify
⋅ Lecton
