Twój dostęp nie jest aktywny. Skorzystaj z oferty i zapewnij sobie dostęp do wszystkich treści.
Kiedy w zimny poranek 25 lutego 1970 roku asystent Marka Rothki pojawia się w nowojorskiej pracowni malarza, jego oczom ukazuje się teatralna scena. Przestronne, pełne ogromnych obrazów pomieszczenie pogrążone jest w niczym niezmąconej ciszy. Ciało sześćdziesięciosześcioletniego malarza leży na podłodze w ogromnej kałuży krwi przypominającej pole koloru na jednym z kilkuset emblematycznych płócien. Jak się okaże, w jego organizmie znajduje się śmiertelna dawka leków psychotropowych, po zażyciu których przeciął sobie tętnicę na prawym nadgarstku. Nieopodal zwłok znajduje się niedokończony obraz pokryty skąpanymi w czerwieni prostokątami.
Czerwień obecna jest na wielu obrazach Rothki. Ta pierwsza, pierwotna barwa, świadcząca o istnieniu życia, pierwszy pigment, którego użyto na rysunkach w jaskini Lascaux, stanowiła podstawowy nośnik znaczeń w malarskich wypowiedziach artysty. Nabywcy płócien Rothki często nie rozumieli jej wagi. Wedle anegdoty w latach 60. pracownię malarza odwiedziła zamożna kolekcjonerka. Proponowane płótna w ciemnych barwach nie wzbudziły jej entuzjazmu. Stwierdziła, że chce czegoś czerwonego, różowego, bardziej optymistycznego. „Proszę wybaczyć, ale czerwień, żółty, pomarańczowy? Czy to nie są kolory piekła?” – zapytał Rothko.
W dniu śmierci artysty do Tate Gallery w Londynie dotarły obrazy namalowane przez niego w 1958 roku, pierwotnie przeznaczone do sali restauracyjnej w nowo powstałym wieżowcu Seagram Building w Nowym Jorku. Zdegustowany miejscem ich ekspozycji Rothko zażądał zwrotu obrazów i podarował je angielskiemu muzeum.
Zanim został Markiem Rothką, był Marcusem Rothkowitzem. Urodził się 25 września 1903 roku w Dwińsku (Daugavpils, obecnie Dyneburg) w ówczesnym Cesarstwie Rosyjskim, dziś na Łotwie. Był ostatnim z czworga dzieci żydowskiego aptekarza Jakowa Rothkowitza i jego żony Anne (Kate) Goldin, jako jedyny z rodzeństwa uczył się w chederze.
W obawie przed pogromami rodzina postanowiła wyemigrować do Stanów Zjednoczonych, gdzie brat Jakowa Rothkowitza mieszkał już od pewnego czasu, rozwinął nawet dobrze prosperujący interes tekstylny. Kiedy jako dziesięciolatek Markus przypłynął z matką i siostrą statkiem do wybrzeża Ameryki, doświadczył pierwszego upokorzenia: zmuszony był nosić zawieszoną na szyi tabliczkę z napisem I don’t speak English . Nierozumiejący otaczającej go rzeczywistości chłopiec przez kilkanaście dni podróżował pociągiem do Portland, gdzie czekał na niego nowy, bardzo odmienny od europejskiego Dwińska świat. (Zdarzenie to tak mocno zapadnie w pamięć przyszłego artysty, że już jako dojrzały mężczyzna będzie często opowiadał o nim swoim dzieciom.
W Stanach Zjednoczonych nigdy do końca nie poczuje się u siebie. Europa pozostanie w jego ocenie kolebką kultury, światem należącym do intelektualistów, opartym na zasadach moralnych, podczas gdy Ameryka będzie miejscem, którym rządzi pieniądz). Zasadniczy problem na drodze do asymilacji stanowił antysemityzm. Zanim nowa ojczyzna uzna go za jednego z najważniejszych amerykańskich artystów, Rothko doświadczy rozlicznych przejawów wrogości i niesprawiedliwości wobec Żydów, a także upokorzeń, nędzy, głodu, zwątpienia i depresji.
Przeczytaj …
Wystawa prac Marka Rothki w Fondation Louis Vuitton w Paryżu potrwa do 2 kwietnia 2024 roku.
Tekst ukazał się w lutowym numerze miesięcznika (02/2024) pod tytułem Obecności.