Narodziny w sieci. Fragment książki „Wychowanie przy ekranie”

Ginekolożka-­położniczka pozuje do zdjęcia z szerokim uśmiechem. Jej fartuch cały ubrudzony jest mazią płodową i krwią. W tle widzimy salę porodową, specjalistyczną apa­raturę i postać innego lekarza. Jego skierowana w dół głowa i skupienie na twarzy sugerują, że czymś się zajmuje. Może szyje rozcięty brzuch lub krocze, bo nie da się ukryć, że na stole leży pacjentka, choć nie załapała się cała w kadrze, nie o nią tu przecież chodzi. Patrząc na to zdjęcie, na którym główna bohaterka uwodzi odbiorców szerokim uśmiechem, można wręcz nie zauważyć, że w zgięciu jej lewej ręki leży dziecko. Całe w mazi i krwi, wciąż – widzę to wyraźnie – połączone z matką najbardziej pierwotną z więzi, pępowiną. Przez chwilę zastanawiam się, czy jeszcze tętni.

Masz przed sobą otwarty tekst, który udostępniamy w ramach promocji „Pisma”. Odkryj pozostałe treści z magazynu, także w wersji audio. Wykup prenumeratę lub dostęp online.

Dziecko ma twarz wykrzywioną w grymasie pierwszego płaczu. Przyglądając się jej, niemal słyszę ten charakterystyczny dźwięk, podobny do miauczenia kota. Niektórzy lekarze twierdzą, że gdybyśmy pamiętali szok i ból przyjścia na świat, długo leczylibyśmy traumę. Nagiemu dziecku ze zdjęcia jest też na pewno zimno. Miesiącami kołysane było w ciepłym wnętrzu matki, zasypiając i budząc się w rytm bicia jej serca, w towarzystwie stłumionych dźwięków do­ chodzących zza membrany matczynego brzucha, czasem brzmiących jak kojący szelest miotełek na werblach, innym razem niczym rytmiczne uderzanie w kongi. Nagle zosta­je brutalnie wyrwane z tego pluszowego świata. Jakaś siła godzinami pcha je gdzieś wbrew jego woli, ściskając kości czaszki. Temperatura nagle obniża się o piętnaście stopni, ciało jest jeszcze mokre, ale otoczenie już nie. Światło szpi­talnych lamp powoduje kłujący ból gałek ocznych i każe zaciskać mocno powieki. Przez chwilę brakuje tlenu. Jest już na zewnątrz, ale wciąż jeszcze połączone z matką tęt­ niącą pępowiną. Przybysz, który zatrzymał się na moment pomiędzy światami.

Posłuchaj odcinka podcastu „Jak naprawić przyszłość?” z Magdaleną Bigaj:

Zgodnie z procedurami medycznymi i obowiązującymi standardami opieki okołoporodowej teraz należy założyć zacisk na pępowinie i dziecko powinno wylądować na piersi mamy. Dzięki temu jego poziom stresu natychmiast zacznie spadać – maluch rozpozna kojący zapach znajomego ciała, który uruchomi pierwotne instynkty każące mu pełzać po brzuchu matki w poszukiwaniu piersi. Ale chwilunia, ma­lutki. Najpierw fotka z panią doktor na fejsika. Lajki same się nie zrobią! Zaraz pójdziesz do mamusi, to tylko nowy krótki przystanek w odwiecznym rytuale, no pliz. Żeby był zasięg, musi być emołszyn. A nic tak nie pobudzi publiki jak przypomnienie folołerkom ich własnych przeżyć. W tym konkretnym momencie, nie później. Chłopiec może pocze­kać. Wspominałam, że to chłopiec? Lekarka nie postarała się ukryć dokładnie jego pupy.

Podpis pod zdjęciem: „Moja codzienność”.

Nie, nie. Żadne tam: „Oto Aleksander lub Wojtuś, przy­witajcie się z nim”. Tutaj nikt nie stara się nawet stwarzać pozorów, że chodzi o dziecko i jakiś tam cud narodzin. Dziecko jest tylko rekwizytem, ilustracją codzienności. Jego godność, prawo do prywatności, intymności, jego płacz i ból z zimna i szoku są teraz na dalszym planie. Cyk, myk, jest fotka, witamy na świecie!

Newsletter

Aktualności „Pisma”

Raz w miesiącu poinformujemy Cię o najważniejszych materiałach z numeru, nowych podcastach.

Zapisz się

Zdjęcie w ciągu pierwszych kilku godzin zdobywa na Facebooku ponad sześćset lajków oraz setki komentarzy pełnych serduszek, gifów i wyrazów uwielbienia dla lekar­ki. Tak, o to właśnie chodziło. Jedna z kobiet pisze, że też miała z doktorką świetny poród, ale niestety nie załapała się na takie ujęcie.

Całkiem prawdopodobne, że matka, która z kolei zała­pała się na tę osobliwą pamiątkę, wyraziła ustną zgodę na to zdjęcie. Czy wiedziała, że zostanie umieszczone na pub­ licznym profilu, pomiędzy postami promującymi prywatny gabinet ginekolożki a jakąś kontekstową reklamą wkładek na nietrzymanie moczu?

Dziecko jest tylko rekwizytem, ilustracją codzienności. Jego godność, prawo do prywatności, intymności, jego płacz i ból z zimna i szoku są teraz na dalszym planie.

Od kilku lat obserwuję w mediach społecznościowych przyrost oficjalnych kont pracowników ochrony zdrowia. Wielu z nich robi naprawdę dobrą robotę, dzielnie wal­cząc z teoriami spiskowymi, pseudonauką i promując pro­filaktykę. „Wiesz co, jedna z lekarek jest na przykład dość kontrowersyjna, ale w swoim gabinecie naprawdę zauważy­łam, że dzięki jej Instagramowi znacznie więcej kobiet rozu­mie, jak ważna jest regularna cytologia” – mówi mi znajoma ginekolożka o swojej koleżance po fachu, znacznie bardziej popularnej niż ta z opisywanego wyżej zdjęcia.

Czytaj też: Zombifikacja dzieci. O pladze smartfonów

Uparcie jed­nak drążę dalej temat pokazywania w sieci małych pacjentów. Drążę, bo lekarze są solidarni i nieskorzy do wzajemnej kry­tyki. Pokazuję więc konkretne zdjęcie i wtedy słyszę: „U nas w szpitalu nikt by się na to nie odważył. Nie ma po prostu zwyczaju robienia sobie zdjęć podczas pracy”.

Ale w innych szpitalach i gabinetach, owszem, takie zwyczaje są. Jedna z uniwersyteckich klinik ginekologiczno­-położniczych ma szczególnie silną reprezentację na Instagramie. Od profesora ordynatora po rezydentów. Przeglądam je uważnie, większość z nich jest prawie pusta, widać, że autorzy nie do końca wiedzą, co właściwie chcie­liby tam pokazać. Wyróżnia się tylko jeden z lekarzy, przy­stojny, dobrze zbudowany i nienagannie ubrany, prawdziwy ginocelebryta. Regularnie umieszcza na swoim profilu zdjęcia dzieci swoich pacjentek. Te zaś, wyraźnie zadowolone, adorują go w komentarzach, nie zapominając o docenieniu świetnie skrojonego uniformu lub świeżo wytrymowanej brody. W jednym z postów autor chwali się, że prowadzi wykłady dla medyków, jak prowadzić swój profil w mediach społecznościowych. Jestem pod wrażeniem zasięgów i ak­tywności doktora. Jego doba ma zdecydowanie więcej godzin niż moja.

Czytaj też: To nie jest kraj dla małych ludzi

Mając za sobą kilkanaście lat pracy w marketingu inter­netowym, mam świadomość, jak bardzo angażujące jest prowadzenie tak popularnych profili społecznościowych. I dlatego te zdjęcia tak mnie poruszają. Tu cię właśnie mam, uśmiechnięta ginekolożko ze zdjęcia. Wiem doskonale, że musiałaś mieć gdzieś z tyłu głowy podczas operacji, by nie zapomnieć cyknąć tej foty, zanim odetną pępowinę. Wymusić przystanek w procesie przejścia bezbronnego dziec­ka z wnętrza matki na jej ciepłą pierś. Musiałaś wcześniej ustalić z innym medykiem obecnym na sali, by zrobił to zdjęcie. Czyli telefon musiał być także przy cudzie naro­dzin. Może nawet przychodziły powiadomienia, na które mózg każdego z nas bezwolnie reaguje i wytrąca z wykony­wanego zadania. Jak się w ogóle prosi pacjentkę z rozcięty­mi sześcioma powłokami brzusznymi lub pokiereszowanym kroczem o selfie z jej dzieckiem?

Wszystko wskazuje na to, że wiek dwudziesty był ostat­nim, w którym przyjście człowieka na świat owiane było aurą tajemnicy i wyjątkowości. Przez ponad dwieście tysię­cy lat historii ludzkości w wydarzeniu tym z reguły uczest­niczyła wąska grupa osób, najczęściej kobiet. Ciężarna znikała z nimi w odosobnieniu – szpitalu, izbach porodo­wych, domostwach – i ukazywała się potem z dzieckiem na ręku. Wszystko pomiędzy zarezerwowane było dla niewiel­kiego grona świadków. Media społecznościowe raz na za­wsze zamknęły tę epokę. Rodzące się dzieci wystawiane są na widok ponadczteromiliardowej publiczności globalnej sieci internet, a wszystko to dzięki relacji zdjęciowej lub wi­deo, czasem nawet na żywo. Do dzisiaj mam przed oczami zdjęcie opublikowane na Facebooku pod jednym z postów telewizji śniadaniowej. Moderatorzy niezbyt przezornie ogłosili dla fanów konkurs: kto ma zdjęcie z najwcześniejszego etapu życia swojego dziecka. Jedna z pań napisała: „Mojej Amelki nikt nie przebije” i wrzuciła zdjęcie główki ukazującej się w kroczu. Szach­mat.

Chcę, żebyście mnie dobrze zrozumieli: w interne­towej aktywności pracowników i pracowniczek ochrony zdrowia nie widzę niczego złego. Przeciwnie. Uważam za szczególnie pożyteczne, że eksperci w swoich dziedzinach wychodzą do ludu i dzielą się wiedzą. Doceniam ten trud. Są wśród nich także ginekolożki i ginekolodzy, którzy za­miast się wdzięczyć do zdjęcia w windzie, poświęcają czas na przygotowanie merytorycznych postów o szczepieniu przeciwko HPV czy ubóstwie menstruacyjnym. Już nie wspominając o wszystkich tych lekarkach i lekarzach, któ­rzy cierpliwie i wytrwale wspierają na froncie online wal­kę z pandemią. Mam jednak nadzieję, że czujecie różnicę pomiędzy popularyzowaniem wiedzy a selfie z noworod­kiem w trakcie porodu. Nie jest to tylko kwestia estetyki. Ba, nie jest to nawet tylko kwestia etyki, lecz po prostu prze­strzegania prawa.

Jak się w ogóle prosi pacjentkę z rozcięty­mi sześcioma powłokami brzusznymi lub pokiereszowanym kroczem o selfie z jej dzieckiem?

Jedna z lekarek, której merytorycznie prowadzony pro­fil na Instagramie to dla rodziców kopalnia wiedzy, tak na­pisała w dyskusji pod jednym z moich postów (pisownia oryginalna):

Ja mam taką zasadę, że nigdy nie wrzucam zdjęć pacjen­tów. Koniec i kropka. (Chociaż każdy wie, że wtedy zasięgi są mniejsze). Dlatego, że pacjent, gdy mnie spot­ka w realu, ma czuć, że w pracy się zajmuję nim, a nie szukam ciekawostek na insta. Tak czy siak, na publika­cję wizerunku trzeba wyrazić zgodę (zgodę konkretną, czyli pacjent powinien wiedzieć czy to zdjęcie trafi na in­sta czy np. do działalności naukowej w stylu wykład dla studentów czy artykuł do czasopisma). Jednak w sytua­cji, gdy od lekarza w polskim systemie ochrony zdro­wia dużo zależy (bo jest niedobór lekarzy i nie można sobie łatwo go zmienić na innego) czy pacjent zawsze będzie miał odwagę szczerze odmówić takiego zdjęcia lekarzowi prowadzącemu? Nie jestem przekonana. Dla mnie to ważne, żeby pacjent w realu czuł, że najpierw jestem lekarką.

W punkt. Sama nie wiem, co bym odpowiedziała na niespo­dziewane pytanie „czy można pstryknąć fotkę z dzidziu­siem?”, gdybym leżała z rozciętym brzuchem oszołomiona tak zwanym cudem narodzin. Możliwe, że niewiele bym z tego zrozumiała, otumaniona narkotyczną mieszaniną szczęścia, ulgi i „głupiego jasia”. Przecież nikt takiej klau­zuli nie daje nam do podpisu razem z formularzami zgody na takie przyjemności jak cewnik czy znieczulenie podpa­jęczynówkowe. Nie mam jednak wątpliwości, że wiele osób skłonnych jest zupełnie świadomie pozwolić obcej osobie publikować zdjęcia swoich dzieci z chwili narodzin. Dla­tego ja mam inne pytanie: kim się staliśmy, że pozowanie do zdjęcia podczas operacji i publikowanie obcego, nagiego dziecka nie budzi w nas sprzeciwu? Czy przywykliśmy już, że wszystko może zostać kontentem (z ang. content – treść, zawartość) na fejsa?